Lanoye heeft met deze Monstertrilogie een echte krachttoer gerealiseerd. Over bijna 1.000 pagina’s gespreid schetst hij een uitgesproken negatief portret van de Vlaams-Belgische samenleving, op het einde van de twintigste eeuw. Politieke schandalen, instellingen die maar half functioneren, gekonkel en gefoefel in alle lagen van de bevolking… het is echt geen fraai beeld, maar Lanoye heeft gewoon geput uit de realiteit: de Dutroux-affaire, de omkoopschandalen, het Bende van Nijvel-mysterie vormen het voor de hand liggende kader van deze drie boeken. Uiteraard schetst hij daarmee niet noodzakelijk een realistisch portret: Lanoye bedient zich royaal van de stijlfiguren “uitvergroting” en “overdrijving”, en dat is zijn goed recht; hij heeft bewust aangestuurd op een grotesk beeld. Over het algemeen is hij daar zeker in geslaagd, maar naar mijn aanvoelen gaat hij geregeld uit de bocht en wordt zijn overdrijving absurd en zelfs burlesk.
Lanoye presenteert zijn kijk op de Vlaams-Belgische realiteit via de lotgevallen van de familie Deschryver. De tien leden van die familie staan bij de aanvang van die trilogie nog bijna allemaal op het toppunt van hun macht, maar aan het einde schiet daar niks van over. De monster-saga is dus het verhaal van een neergang, die begint op het moment dat Katrien Deschryver per ongeluk haar man doodschiet. Toch is de hele trilogie niet zo rijk aan verhaallijnen, alles bij elkaar gebeurt er dus niet zoveel in deze drie romans. Het accent valt eerder op de portrettering van de familieleden, en de mensen en milieus met wie ze in contact komen. En de portretten staan op hun beurt in functie van de maatschappelijke boodschap van Lanoye; weinig psychologische uitdieping dus, en maar heel een beperkte ontwikkeling van de karakters (en soms heel ongeloofwaardig, zoals bijvoorbeeld bij patriarch Herman Deschryver die bij het begin nog quasi ongenaakbaar teert op zijn reputatie van minister en bankier, en uiteindelijk vervalt tot een blowende nitwit). Ook dat sluit natuurlijk aan bij het opzet om er een grotesk van te maken.
Ronduit het zwakste element in deze romans is de portrettering van Katrien, nochtans de centrale as waarrond het verhaal draait; zij blijft de hele trilogie gewoonweg zwijgen, ondergaat alle slagen die ze krijgt quasi onbewogen, al alludeert Lanoye voortdurend op het grote geheim dat ze met zich meedraagt en dat haar continu plaagt in de vorm van hallucinaties; op het einde van de trilogie blijkt dit allemaal op vrijwel niets te berusten, wat toch een afknapper is, en nog eens bewijst dat het Lanoye helemaal niet om de personages en de verhaallijn te doen was, maar om zijn boodschap.
Blijft dan de taal waarin de drie boeken geschreven zijn. In het verlengde van de groteske inhoud heeft Lanoye zijn al erg Vlaamse en spreektalige stijl nog verder bijgeschaafd en opgedreven. Vettig-Vlaams is de beste omschrijving, met telkens eigen accenten en invulling per personage. Je moet daar uiteraard een beetje voor zijn, maar het werkt wel, en vooral: het levert spetterend vuurwerk op, vooral in deel 2. Het is de taal en de stijl die de grote kracht uitmaakt van deze trilogie, eerder dan het verhaal. Maar ook hier durft Lanoye te ver te gaan in de overdrijving: bepaalde scènes zijn met zoveel panache beschreven dat ze op het randje (en soms er over) van het wansmakelijke gaan. Wellicht is dat bewust gedaan door de schrijver, net zoals ik vermoed dat vooral de homo-gerelateerde scènes met opzet tot de “vettigste” passages zijn gemaakt om te provoceren.
Dus nog eens: een krachttoer is deze Monster-trilogie zeker, meer door de taal en stijl, dan door het verhaal, dat toch wel een aantal zwakheden bevat. Wat blijft hangen is een zeer naargeestig portret van onze samenleving en het leven in het algemeen. Het is significant dat Lanoye zijn personages na hun dood opnieuw ten tonele voert (erg zwakke scènes zijn dat trouwens) als wijze, ruimdenkende en levenslustige geesten, wat zijn onderliggende boodschap als “het leven is een tranendal” alleen maar kracht bijzet.
(voor een aparte bespreking van de drie boeken, zie bij de afzonderlijke titels) ( )

Moeilijk om deze trilogie in een paar zinnen weg te zetten. De structuur doet denken aan een naturalistische familieroman. Het boek beschrijft de ondergang van de familie Deschryvere en schetst tevens een liefdevol maar scherp portret van België. Corruptie wordt aan vrijheidsdrang gekoppeld. De enige eerlijke onderzoeksrechter wordt een makelaar in criminele kennis. Onderwijl verenigt het volk zich in de Witte Beweging als protest tegen de Dutroux-affaire. Het is een bourgondisch boek met een overdaad een verhaallijnen en poëtische uitweidingen. Dat Lanoye erin slaagt om alle lijntjes in het slot bij elkaar te brengen, is zowel briljant als een godswonder. Geniaal, maar overdadig. ( )