Mexicaanse jongere slaagt erin de VS te bereiken door zijn kracht en instinct voor zelfbehoud. Daar komt hij in een kutbaantje in een boekwinkel terecht terwijl hij niets met boeken heeft. Maar wel krijgt. Hij leest alles. Tegelijkertijd is slaan, straattaal, overleven zijn normale manier van bestaan. Boek niet uitgelezen (om redenen die niets met de inhoud te maken hebben): een uiterst originele verteller, wiens mengsel van boeken- en straattaal briljant is weergegeven door de vertaalster. Het ging me niet erg om het verhaal, dat er een beetje kitscherig uitzag.
Hier volgt de nominatie voor de Filter Vertaalprijs 2018:
De eerste zin zet meteen de toon, het tempo en de extreme moeilijkheidsgraad, en leest als een trein in het Nederlands: ‘Dus die paupers lopen dat mooie meisje te teasen en vieze dingen naar haar te roepen en ik denk: als ik die fokking meridianen verrot sla wordt mijn leven misschien totaal anders.’
We zitten in het hoofd van een even grof- als goedgebekte Mexicaanse vluchteling/emigrant/gelukszoeker/wetback die op de onderste sport van de kapitalistische strontladder in de Verenigde Staten een bestaan probeert op te bouwen, beginnend in een boekhandel en eindigend als bokser. De taal in deze debuutroman van de destijds negentienjarige Aura Xilonen is een kolkende mengeling van een veelheid registers uit alle hoeken en gaten, van het dialect van Vera Cruz tot verspaanst Engels en verengelst Spaans, en van onbestaande, zelfgemunte woorden tot combinaties met het inheemse Nahuatl, de taal van de Azteken.
Pittig, op z’n zachtst gezegd, en Thunnissen, van wie dit haar debuut-romanvertaling is, weet met bijna speels gemak de talige schatten in vertalige rijkdommen om te zetten. Weten wat er staat is al een uitdaging, om het om te zetten in levend, snel, bijna hartstochtelijk Nederlands is een nog grotere kluif, en een taak waar de vertaler zich voorbeeldig van kwijt. In het taalgeweld komen we onder andere tegen een ‘driehoekige schaterlach’ (blz. 54), ‘de meeuwen met hun warrige zandpruiken (blz. 104), ‘een soepschaterlach’ (blz. 145), ‘anderwerelds transparant’ (blz. 298), terwijl er in het scheldregister ook absoluut een en ander te beleven valt (‘Fuuuuuck you, mongool!’, blz. 52). Souplesse gekoppeld aan vindingrijkheid.
‘Toen Xilonen haar boek schreef,’ vertelt Thunnissen in Terras, ‘wilde ze het vervlakte vocabulaire van haar leeftijdsgenoten aan de universiteit uitbreiden, deneutraliseren. Haar hoofdpersoon gebruikt dan ook allerlei vreemde woorden, die meestal wel te herleiden zijn: zelfstandige naamwoorden zijn plots in werkwoorden veranderd, hebben een bijvoeglijke uitgang gekregen, of zijn op een ongebruikelijke manier samengevoegd.’
Het leest als een trein, maar dan wel een op hol geslagen, ontspoorde, de heuvel af denderende trein, en dat kan de Nederlandse lezer geheel op het conto schrijven van de vertaler, die er de vaart in weet te houden. Het verbaast dan ook niet dat de hoofdpersoon zich in allerwelsprekendst Nederlands in de ogen van de wereld weet samen te vatten als ‘dat kutkind, een rotjoch, kerel, gast, jochie, lul, pauper, opdondertje, zwartje, smerige indiaan, grandioze warrior, gozer, klerejoch, jongeman, illegale bonenvreter’ geheten Liborio. (blz. 139) Liborio’s taaltje kenmerkt zich door een ‘mix van Engels en Spaans [...], het gebruik van verzonnen woorden, en dat van normale woorden op een ongewone manier.’
De jury was vooral gecharmeerd van het feit dat Thunnissen het gevaar van sentimentaliteit, dat bij ‘stoer’ taalgebruik al snel op de loer ligt, weet te vermijden door ook de humor in ruime mate toe te laten, in zinnen als ‘Hoor eens droeftoeter, heb jij enig idee waarom dit boek vol vingerafdrukken zit?’ (blz. 17) en uitdrukkingen als ‘flatulente eikel’ (blz. 24) en ‘naaiballen’ (blz. 149), om er enkele te noemen. ( )

De jonge Mexicaanse Liborio is illegaal de grens met de Verenigde Staten overgestoken en in een niet nader benoemde stad terecht gekomen, als hulpje van een boekverkoper. Met boeken heeft hij niet zoveel, hoewel hij ze uit nieuwsgierigheid stiekem wel leest, net als het woordenboek. Dit maakt dat hij een spreekt in grove straattaal doorspekt met moeilijke en literaire woorden. Een heel originele verteller dus.

Op een dag wordt het meisje op wie hij stiekem een oogje heeft op straat lastiggevallen door een groepje jongens en Liborio rent zijn winkel uit om haar te helpen. Wat in zijn wereld betekent, er eens even goed op los timmeren. Dit is het begin van reeks spannende, droevige en hilarische gebeurtenissen die elkaar in hoog tempo opvolgen en waarin een reeks van bijzondere en hartveroverende karakters zijn leven binnenkomt.

Door het tempo van het verhaal, en door de afwisseling van hilarische, bijna stripboekachtige scenes en de droevige herinneringen aan Liborio's jeugd en zijn tocht naar Amerika is dit een boek dat je als een achtbaan meesleurt en niet meer loslaat tot aan de laatste pagina. Ik vond het heel energiegevend! ( )

Voici un roman « coup de poing », dans tous les sens du terme. Il commence sur les chapeaux de roues avec un bagarre de rue et continuera plus tard avec une initiation à la boxe américaine. Ce passage est proprement hilarant (on pense à Charlot dans « Les Lumières de la ville) et révélateur du talent caché du héros. On va le suivre dans ces péripéties et rencontres diverses et variées, d'un poste d'homme à tout faire dans une librairie à la galère de SDF adolescent, en passant par la renommée médiatique sur You Yube. Lors de flashs back, on découvre l'histoire du parcours chaotique de Liborio entre le Mexique et la Californie. Sa vie n'a jamais été un long fleuve tranquille, c'est le moins qu'on puisse dire. Mais la chance va lui sourire...

Malgré un langage argotique, le récit regorge de poésie. ( )

Liborio will astound as he "bazookas" the bad guys who mess with him as he tries to scrape out an existence after crossing the Rio Grande. Life was hell for him in Mexico as an orphan living with an abusive aunt. He was labeled a bad kid and he fought to keep the label. On the north side of the border, he fights to protect his sweetheart's honor and to defend himself. His words become almost as good as his fists from working in a Spanish-English bookstore where the boss uses five dollar words to insult him. He lives in the loft of the bookstore and begins reading the books after the store closes, including Homer, Mark Twain and other classics. Opportunities find Liborio, because he always gets up after a fight, literally and figuratively. But they are not always the opportunities he wants.

Xilonen handles the challenges of illegal immigration with moxy. The word choices and metaphors are brilliant. The words are as tough as the subject matter, such as when Liborio's eyes look like he's "been weeping ground glass," and the "barrio is like an appliances aisle."

Even without a proper home or education, in the US illegally, Liborio has the audacity to fall in love with a beautiful girl. His meanderings through love's lessons are tender, spiritual, and heartbreaking.

The reader gets the sense that Liborio fights not just to win or protect himself, but to improve his self-esteem, to elevate himself from the lowest socio-economic strata in this country to a higher rung where he is no longer invisible or abused. The way he does it may restore your faith in humanity. ( )