Ziemowit Szczerek

Hunter S. Thompson, a fasorban sem vagy. Mert az egy dolog, hogy az ember szétcsapva száguldozik a sivatagban, de azt, amit egyes közép-európaiak megtehetnek – hogy szétcsapva száguldozzanak a saját Nemzeti Múltjukban* –, hát azt te sosem élhetted át. Szczerek ródmúvi-ja egyszerű sémára épül: hősei (lengyelek a tudatmódosulás különböző fokain: részegség, trinyó, nacionalizmus) az anyaországból rándulnak át vadkeletre, például Galíciába (ami ugye egykor Lengyelország része volt), hogy aztán elcsukló hangon méltassák a táj bukolikus szépségeit, és nekibőszülve szidják azokat a barbár ukránokat, akik tönkretették azt. Amikor pedig már ez sem elég, hát elmennek még keletebbre, jóízűt szörnyülködni a posztszocialista trágyadomb rusnyaságán, a prosztóságon, a málladozó posztszovjet betonkolosszeumokon, a részeg bábuskákon meg az atomszegénységen. Közben pedig igyekeznek elfelejteni, hogy esetleg… netalántán… feltéve, de meg nem engedve – a németek meg ugyanígy szoktak szörnyülködni mindezeken Lengyelországban járva. Elmegy tehát a kelet még keletebbre, hogy nyugatnak érezhesse magát.

Fenemód szórakoztató könyv – ez csak természetes. Ezen felül Szczerek nagy szerencsénkre azért annyira nem csapja szét magát, hogy az az éles szem rovására menjen – okos könyv is tehát, a közép-kelet-európaiság girbe-gurba-görbe tükre. De még erre sem adnék öt csillagot, csak négy és felet. Az ötös azért jár, mert íve van – az egész textus merész hajtűkanyarokat tesz ugyan, de ez ne tévesszen meg minket, mert végül eljut a kincset érő utolsó két mondatig, ami mindent a helyére tesz. Azon érdemes volna elmélázni minden hazafinak kicsit.

(Most így belegondolok, mit kapna a fejére az, aki megírná ugyanezt a történetet, csak a magyarok székelyföldi romantikája kapcsán… brrr…)

* A Nemzeti Múlt nem keverendő össze a nemzeti múlttal – utóbbi a történészek és józan ítélőképességű laikusok vizsgálatának tárgya, előbbi viszont egy skanzen, ahol irredenta műnépdalokat és ’20-as, ’30-as évekre datálható politikai szállóigéket szokás könnyes szemmel gajdolni ill. skandálni.… (más)

Uwielbiam "Mordor" Szczerka. Uwielbiam go do tego stopnia, że wprost nie mogłam się doczekać momentu, kiedy będę mogła się wygryźć w "Siódemkę", zwłaszcza że wiele z opisywanych miejsc znam znakomicie.
To było rozczarowanie.
"Mordor" kupił mnie przede wszystkim tym, że przy całej swojej groteskowości i konwencji reportażu gonzo, gdzie każde zdanie trzeba brać w nawias, zdołał w jakiś sposób wiarygodnie oddać pewien typ myślenia, który jest mi doskonale znany. I nie tylko to, bo Szczerek stawiał w tamtej powieści szereg pytań o naszym podejściu do Ukrainy i o tym, co można z niego wywnioskować o sposobie, w jakim postrzegamy samych siebie. Jasne, wolałabym może, żeby czasem był w swoich wywodach mniej łopatologiczny, ale sam koncept był jak najbardziej dobrze pomyślany.
"Siódemka" tymczasem...
Ja rozumiem, że to nadal jest reportaż gonzo. Rozumiem, że narratorem jest Belfegor, którego można posądzać o najróżniejsze manipulacje. Rozumiem, że fabuła rozgrywa się podczas Wszystkich Świętych, a autorskie mrugnięcie oka w kierunku obrzędu Dziadów sugeruje mi, że rzeczywistość i fikcja będą się ze sobą swobodnie przeplatać. Rozumiem też, że zważywszy na wątek wiedźmińskich eliksirów całą fabułę można by równie dobrze potraktować jako jeden długi narkotykowy trip. Przynajmniej w "Mordorze" ten pierwszy i ten ostatni element zagrały całkiem nieźle.
Ale.
Byłoby dobrze, gdyby ta mnogość ram była czymś wypełniona. Czymkolwiek. "Mordor" nieźle portretował pewien typ mentalności? W "Siódemce" nie można już mówić o grotesce. Jest to tak kuriozalne wymieszanie pewnych skrajności myślenia, które nie wiem, czy występuje w naturze. Tam gdzie "Mordor" stawiał na różnorodność (bo czym innym były narkotykowe tripy bliźniaków, a czym innym nawiedzone westchnienia polonistek nad Drohobyczem) i nawet czasem próbował szukać źródeł danego stylu myślenia, tam "Siódemka" jest boleśnie monotematyczna, powtarzająca pewien typ rozważań jak katechizm. Tak jak w "Mordorze" główny bohater był nieco usunięty w cień, raczej obserwujący patologie, jakich dopuszczają się inni i, co najważniejsze, najczęściej milczący w swoich osądach, tak w "Siódemce" mamy jazgoczącego narratora, który musi mi wszystko łopatologicznie tłumaczyć.
I błagam, nie przypominajcie mi tej nieudolnej próby horrorowej stylizacji, z jaką mamy do czynienia wkrótce po wypadku busa. To było złe.
Ale propsy za scenę z architekturalną awangardą pod wezwaniem Filipa Springera. To było celne.
Czy jest to zupełnie fatalna powieść? Nie. Zwłaszcza start jest obiecujący, a i potem raz na jakiś czas autorowi trafiają się naprawdę niezłe sceny. Czy wszystkie przedstawione w niej argumenty nadają się tylko do kosza? Zapewne nie. Problemem jest jednak to, że "Siódemka" stoi w szerokim rozkroku między konwencją gonzo a ambicjami, żeby być (?) jednak refleksją nad Polską i polskością. Być może intuicje Szczerka są zgodne z prawdą. Nie wiem, bo sposób, w jaki zostały one obrobione literacko całkowicie odrzuca mnie od jakichkolwiek prób zastanawiania się nad nimi.
Wielkie, wielkie rozczarowanie.… (más)