José Rentes de CarvalhoReseñas

The young José Rentes de Carvalho, a political exile from Salazar's Portugal, arrived in the Netherlands in 1956 to do some research for the commercial attaché at the Brazilian embassy, a job he expected to take him a few weeks. One thing led to another, as it often does in such cases, and fifty years later Rentes found himself still living in Amsterdam, after a varied career as journalist, businessman and university teacher. He still writes in Portuguese, though. After the revolution he started to be able to publish his novels and non-fiction in Lisbon (although in practice he seems to be better known in Dutch translation).

This book is partly a look at Dutch life as he has experienced it over the long period he has been here, but it's mostly a kind of self-diagnosis to work out what the condition of being a long-term expat does to the way you see the world. He traces his experience through the familiar stages that start with amused contempt for the strange customs of the host country (especially those surrounding food and drink, hospitality, and sex — all of them very bizarre to a Southern European), progress to a deepening understanding of and admiration for the social and political values that the Dutch pride themselves on, and then eventually descend into a pessimistic awareness that Dutch citizens and their political leaders are just as subject to self-interest, mediocrity, indecisiveness and hypocrisy as everyone else in the world.

Of course, when he's dealing with such a long period of time, Rentes also has to allow for the enormous changes that have taken place in the Netherlands in the period that he's been living here, from a small and very provincial place recovering from the blows of the war to a relatively rich country that sees itself as a global force in politics and business, but which is struggling with the social changes resulting from mass immigration. Rentes looks at some of the big events in that story — Pim Fortuyn, Theo Van Gogh, Ayaan Hirsi Ali — and comes to depressing conclusions about the country's future. Possibly he doesn't allow sufficiently for the other thing that affects most long-term expats: age-related pessimism. As we all know, it's not just our host country that is going down the drain, but our country of origin (all long-term expats will agree that, whichever country they came from, that country is now governed by a bunch of corrupt baboons) and everywhere else too.

Given that I arrived in the Netherlands at the same age as Rentes (but some years later), and have also stuck here for unclear reasons, I found this quite a fascinating read. Ask me in about 25 years if I agree with him...

Het is het verslag over zijn eigen jeugd in Vila Nova de Gaia, Estevais en Porto. Die speelde zich af in de jaren 1930 en 1940, toen het ongelooflijk arme Portugal onder de loden mantel van de dictatuur van Salazar lag. J. Rentes de Carvalho portretteert met veel liefde zijn familie, met onder meer zijn nichtje Ernestina. Hij beschrijft hoe de familie tracht te overleven en, met alle beperkingen eigen aan het leven in het geïsoleerde bergland van Trás-os-Montes, probeert vooruit te geraken in het leven. Dit boek heeft mij voor altijd gewonnen voor Portugal.

Dagboeken die aanvankelijk nog boeiend zijn, maar na enkele maanden verzanden in losse notities en verdwaalde herinneringen.½

Veertig jaar geleden, op 25 april 1974 vond in Portugal de Anjerrevolutie plaats en kwam er een einde aan de bijna vijftig jaar durende fascistische dictatuur. In 1975, nog geen jaar erna, schreef de van oorsprong Portugese schrijver J. Rentes de Carvalho met Portugal, de bloem en de sikkel een vernietigende beschouwing over de overal in Europa juichend ontvangen machtswisseling.

In Portugal, de bloem en de sikkel neemt Rentes de Carvalho een lange aanloop naar het moment waarop ‘De Beweging der Kapiteins’ op 25 april 1974 de macht overneemt. Voordat deze machtswisseling uiteindelijk een feit is heeft zich voor de lezer een uitgebreide cultuurgeschiedenis van het lang achtergebleven Portugal ontvouwd. Gedetailleerd beschrijft de auteur de langdurige politieke, culturele en economische stagnatie van een land dat zich lange tijd een belangrijker rol op het wereldtoneel toedichtte dan het in werkelijkheid speelde. Op dezelfde wat laconieke en vileine toon die we kennen uit Waar die andere God woont trekt Rentes de nodige heilige huisjes omver en laat hij geen spaan heel van de ‘glorierijke’ Portugese koloniale geschiedenis, waarvan de revenuen vooral ten goede kwamen aan de schatkist van Engeland. De wrange realiteit die uit dit meeslepende relaas oprijst toont de lezer een verbijsterend beeld van bittere armoede onder de Portugese bevolking, de daaruit voortvloeiende grootscheepse emigratie en de schijnheiligheid van de intellectuele oppositie gedurende al die jaren. Het is vooral de dubbele moraal van die oppositionele kringen die het bij Rentes moet ontgelden.

Dat Rentes de Carvalho de overenthousiaste Anjereuforie wilde temperen door te laten zien dat Portugal na de Anjerrevolutie niet ineens een ander land was geworden werd hem niet in dank afgenomen. Het bracht hem in de problemen en dreigde hem - volkomen onterecht - in het verkeerde politieke kamp te plaatsen. Dat ging zelfs zo ver dat hij ervan beschuldigd werd een agent van de pide, de geheime politie, te zijn. Ook in Portugal was het boek van Rentes de Carvalho lange tijd explosief materiaal. Pas dit jaar verschijnt Portugal, de bloem en de sikkel voor het eerst in het Portugees (bij uitgeverij Quetzal). Niet eerder was er een Portugese uitgever die er zijn vingers aan durfde te branden.

José Rentes de Carvalho (1930) verliet op twintigjarige leeftijd zijn geboorteland Portugal. In 1956 vestigde hij zich in Nederland. Tot zijn bekendste werken horen de weinig zoetsappige zedenschets van Nederland Waar die andere God woont en zijn veelgeprezen roman Ernestina uit 1998, die werd vergeleken met de autobiografische geschriften van Elias Canetti.

Arie Pos, literair vertaler en docent Nederlands aan drie Portugese universiteiten, verzorgde het nawoord, waarin hij niet alleen ingaat op de ontstaansgeschiedenis van het boek, maar ook de door Rentes de Carvalho uitgezette lijnen verder doortrekt naar de huidige tijd. Deze heruitgave gaat vergezeld van een uitgebreid notenapparaat dat werd verzorgd door Bert Aanstoot.

E' un bellissimo romanzo autobiografico dedicato alla storia della propria famiglia attraverso tre generazioni. Siamo a Vila Nova de Gaia, nella regione del Douro, nel Portogallo del nord. Un paese minuscolo, allora privo di elettricità, acqua corrente, servizi e strade, dove la vita si svolgeva secondo i ritmi stagionali, le incombenze quotidiane domestiche, il duro lavoro nei campi. Troviamo José bambino intento a scrutare il mondo attraverso le lenti di un binocolo donato dall'amatissimo nonno, troviamo il paesaggio aspro e la fatica contadina, le riunioni di famiglia, la scoperta della sessualità. Carvalho ci consegna questo mondo animato di tanto in tanto da feste ed eventi familiari, adombrato da malattie e lutti e poi dall'opprimente dittatura. Nonostante il titolo, è un romanzo corale, dedicato agli affetti e a quel mondo rurale ormai lontanissimo da noi di cui "Ernestina" diventa simbolo e si fa dono amorevole, essendo il nome della madre e del primo amore dello scrittore.

Um fascinante diário escrito nos anos 1994 e 1995. O escritor, um português radicado na Holanda desde a sua juventude, escreve neste seu diário um período de férias que passou em Portugal, onde veio visitar a mãe, já idosa. Nestes relatos faz uma fotografia física e social de Portugal interior desse tempo, muitas vezes com uma crítica cerrada, própria de quem vive no Norte da Europa há mais de duas dezenas de anos, onde a realidade é totalmente diferente.

Deze bundel bevat vijftien verhalen die stuk voor stuk met meesterhand geschreven zijn. In rijk proza haalt de auteur herinneringen op uit zijn jeugd in Portugal, zijn militaire diensttijd, zijn journalistieke jaren in Parijs en zijn loopbaan op een Braziliaans handelskantoor in Nederland. De anekdotes zijn van amusant tot ontroerend en boeien van begin tot eind. De toonzetting in deze verhalen is mild en nostalgisch, anders dan in zijn romans 'Montedor' en 'Laurentiustranen' die een rauwe en beklemmende sfeer hebben. Soms springt de auteur binnen een verhaal van de ene anekdote op de andere over maar een eminent verteller kan zich dat permitteren. Werkelijkheid en fictie zijn met elkaar verweven, maar in hoeverre de elementen autobiografisch of verzonnen zijn doet er voor het geheel absoluut niet toe. De auteur die jarenlang in Nederland woonde en werkte, is nu in Portugal woonachtig.

Deze roman van de in ons land wonende Portugese auteur (1930) speelt zich beurtelings af in Portugal en in Nederland. Essentieel is daarbij de invloed op de beide hoofdpersonen van de bekrompen mentaliteit in hun Portugees geboortedorp. De ik-figuur is een leraar met een mislukt huwelijk die er al zijn vakanties doorbrengt. Hij krijgt contact met een oude vriend, een schaapherder bijgenaamd de Kat, die als gastarbeider in Amsterdam een relatie heeft gehad met een vrouw. In de verhalen die de leraar en de schaapherder elkaar vertellen, ontstaat het beeld van twee mislukte levens. Na de zelfmoord van de Kat krijgt de leraar bezoek van een jonge vrouw uit Amsterdam, die de Kats dochter moet zijn. Dan blijkt waar de leraar in het geheim door is bezeten: zijn fascinatie voor jonge meisjes. Steeds duidelijker wordt de onmacht van de hoofdpersonen om tot een zinvol leven te komen. Het verhaal ontwikkelt zich langzaam maar zeker, geraffineerd, in een geur van bederf.

De auteur (1930) werd geboren in een kustdorpje in het noord-westen van Portugal. Hij is het enige kind uit het huwelijk van een volle neef en nicht. Door een verrekijker, die hij al vanaf zijn vierde jaar gebruikt, leert hij de wereld om hem heen kennen. Zijn observaties weet hij nauwkeurig, opmerkelijk, boeiend en gedetailleerd te beschrijven. Hij groeit op in het bijzijn van zijn wederzijdse grootouders; zo leert hij op kleuterleeftijd lezen en schrijven. De liefde voor alles dat geschreven staat wekt een bijzondere nieuwsgierigheid in hem op. 's Zomers reist de familie naar een dorpje in het noord-westen van Portugal, naar de ouders van zijn moeder. De herinneringen aan de eerste 15 jaar van zijn leven vertellen over zijn harde, bijna liefdeloze opvoeding, het leven in beide dorpen, de natuur om hem heen en zijn fantasierijke dagdromen. Met deze fantasieën weet hij lang zijn leeftijdgenoten te boeien. De titel is de naam van zijn moeder en van de jonge vrouw met wie hij zijn eerste liefdesnacht beleeft. Opmerkelijk onderhoudend geschreven. Vloeiende vertaling, noten verklaren Portugese woorden.