prachtig aangrijpend boek ( )

Angry old man Wilfried Wils, retired Antwerp policeman and underappreciated poet, rages against old age, the modern world, his family and friends, and — as we soon start to see — more than anything else against himself and the way he acted during the German occupation of the city.

Through the French teacher his father fixed him up with in his teens, he learnt to appreciate Rimbaud, but he has also been drawn into the fringes of the Flemish fascist movement, and — even though he is plainly disgusted by their ideas — he weakly allows himself to take advantage of these connections when the Germans arrive, and is inevitably drawn into more and more damaging compromises.

Olyslaegers cleverly doses Wils's self-contempt against his clear-sighted view of what was going on in the city during the occupation and his passionate love (clearly shared with the author) of Antwerp's cultural and linguistic heritage. Whilst we are clearly meant to disapprove of Wils's entanglement with the SS and SD, Olyslaegers also obviously suspects that no-one could really survive for five years under those conditions without making some kind of compromises somewhere along the line, and that those who proclaimed their ideological purity after the war were either hypocrites or self-deceivers.

The audiobook is a tour-de-force: Olyslaegers plainly loves playing the curmudgeonly old Wils, and he puts a great deal of feeling and humour into it, even if it's occasionally difficult to follow if you don't come from Antwerp... ( )

Antwerpenaren zijn van nature erg trots op hun stad, en laten dat ook luidruchtig blijken in een erg smakelijk dialect; maar typerend is dat ze evengoed de hele tijd op hun stad en de toestanden die er in heersen kankeren. Niet-Antwerpenaren vinden hen uitermate arrogant, maar daarmee gaan ze voorbij aan het fragiel, vertwijfeld kantje dat hen ook eigen is.
Deze roman speelt zich af in Antwerpen, voornamelijk tijdens de tweede wereldoorlog, toen de stad bezet was door Nazi-Duitsland. Afgelopen jaren kwam aan het licht dat de lokale autoriteiten heel wat meer inschikkelijk waren voor de bezetter dan vroeger gedacht, en dat bijvoorbeeld de lokale politie zonder problemen meewerkte bij razzia’s tegen de grote joodse gemeenschap in de stad.
Dat is het basisgegeven waarmee auteur Olyslaegers werkt: hij laat de stokoude Wilfried Wils aan het woord die zijn memoires neerschrijft voor zijn 17-jarige achterkleinzoon. Wils was tijdens de oorlog hulpagent en beschrijft hoe hij door omstandigheden in contact kwam met zowel het collaboratie- als verzetsmilieu, maar wel voortdurend gedwongen was mee te werken aan de Duitse deportatie-operaties.
In zijn betoog zet Wils voortdurend in de verf hoe al die gebeurtenissen buiten zijn wil om geschieden, hoe er vanzelf inrolde, zowel in de razzia’s als in de steun aan het verzet, met andere woorden, een heel ambigue situatie. Die ambiguïteit linkt hij aan de ‘normaalzucht’ die de hele bevolking in de ban had tijdens de bezetting: niet opvallen, overleven, je aanpassen aan de omstandigheden en dus in zekere mate je aanpassen aan de nieuwe wind. Maar gaandeweg wordt er wel een patroon duidelijk: blijkbaar is het opzetten van een ‘normaal gezicht’ tot een tweede natuur geworden bij Wilfried. .”'Ik zat er middenin. Ik overweeg eens het een, dan weer het ander. Wat de een tegen me zei liet ik botsen met wat een ander me had toevertrouwd.” In die zin is de titel van de roman ‘Wil’ juist een sarcastische aanduiding van de toestand van wil-loosheid waar Wilfried en de mensen rond hem zogenaamd slachtoffer van zijn, maar vergeet niet dat we hier ook met een apologetisch geschrift te maken hebben.
Olyslaegers heeft van ‘Wil’ een uitgebalanceerde compositie gemaakt, met voortdurend heen en weer gespring in de tijd, waarbij geleidelijk de andere lagen van het verhaal worden blootgelegd. Dat is knap gedaan. Bepaalde scenes zijn ook zowel aangrijpend als poëtisch in beeld gebracht, in verschillende taalregisters. Maar net dat is wat me op de duur begon te storen aan dit boek: Olyslaegers laat Wilfried Wils voortdurend variëren in register; over het algemeen gebruikt hij standaard Nederlands, maar soms worden de Antwerpse dialectklanken plots zwaarder aangezet en dat resulteert niet alleen in erg volkse, Louis-paul Boon-achtige passages, maar ook regelrechte kromtaal, verkavelingvlaams, alsof Olyslaegers ook de tweeslachtigheid van Wilfried Wils in diens taal wil illustreren. Op andere momenten is het taalgebruik dan weer hoogdravend-intellectueel. Geleidelijk aan gaat Wilfried ook meer de betweterige weg op en strooit hij banale levenswijsheden over zijn achterkleinzoon uit die erg belerend en zurig klinken. Ook de hele insteek van de gevoelige dichter die in Wilfried steekt, is voor mij een overbodig postmodernistisch verhaalgegeven, net als de verhaallijn van de homofiele aanleg van de schoonbroer.
Kortom, deze roman is zeker verdienstelijk door de compositie en het basisgegeven waarvan hij vertrekt (Antwerpen tijdens de bezetting), maar al bij al wat onevenwichtig en iets te doorzichtig moralistisch. ( )

Mal écrit, verbeux, confus, psychologisant. Montre le comportement plutôt anti-allemand de la police belge. Vrai ? ( )

Het boek heeft heel veel indruk op mij gemaakt. Het toont hoe moeilijk het is in tijden (in de geval WO-II in Antwerpen) waarin de normale normen niet meer geldig zijn j eigen keuzen te maken tussen goed en kwaad. De hoofd persoon is net van de middelbare school en hulpagent bij de Antwerpse politie. Ethische vragen die aan de orde komen: wie is de gezagsdrager naar wie je hebt te luisteren. Wanneer mag je persoonlijke veiligheid prevaleren. Citaten die ik noteerde:
-Spuw op het graf van Napoleon die in deze streken de gesel zou hebben ingevoerd die bureaucratie heet, ‘in het belang van iedereen’ zoals dat heet, maar in de praktijk ten behoeve van een apparaat dat zich anderhalve eeuw later zonder veel omhaal tot kannibalisme kon laten verleiden.
-Bij de joden nam gaandeweg de schichtigheid toe, juist omdat ze wisten dat hun ster nog meer mensen tot mogelijke beulsknechten had gemaakt, want niks wat een ander zo tot kloppen uitnodigt als zulke kwetsbaarheid. Krieg macht aus uns allen Polizisten, nicht?
-Intussen doet iedereen van ons alsof we nog altijd gewoon flikken zijn. We zetten de straten af en bewaken als bij een sportwedstrijd. Het effect is potsierlijk. Ik hoor mezelf zeggen tegen een wenende jongen van een jaar of zestien dat hij dient te kalmeren en rustig mee te gaan richting vrachtwagen. Andere collega’s helpen vrouwen overeind die door een sd’er onderuit zijn geschopt. ‘Als u even wilt volgen…’ ‘Houdt uwe kleine stevig vast, madam.’ Enzovoort enzoverder.
-Hij mikt zijn nauwelijks opgerookte sigaret op de vloer van het bureel.
‘Hou het proper, Gaston,’ roept de adjunct.
Ja, hou het proper.
-Ik pak haar stevig vast bij haar pols en zeg afgemeten: ‘Zijn wie ge wilt zijn is godverdomme het moeilijkste wat er is.’ ( )