Joris TulkensReseñas

De keren dat ik fictie koop op een jaar zijn zoniet op één vinger dan toch op één hand te tellen (de fictie in de kranten krijg ik gratis), maar als een zeer goede kameraad, met min of meer gelijklopende interesses, mij een roman schenkt, ga ik die uiteraard wel lezen. Zo ook dus met De schaduw van Erasmus, een historische roman, van Joris Tulkens.



Altijd een beetje uitkijken met dit genre, het leeft uiteindelijk bij de gratie van het dooreenlopen van Dichtung en Wahrheit, maar Tulkens heeft die twee in dit geval toch op een vrij lezenswaardige manier weten te verweven. Goed, de nierstenen van Erasmus zijn nu niet meteen een sterk aansprekend onderwerp, maar als je ze combineert – letterlijk en figuurlijk – met “de groeipijnen van het humanisme” waarvan op de achterflap sprake is, worden ze dat wel. En je leert in dit boek niet zo heel veel over de geleerde (tenzij je, zoals ondergetekende, niet op de hoogte bent van de verhalen over zijn geaardheid, maar die interesseren me hoegenaamd niet), maar toch altijd meer dan op plaatsen waar veel mensen hun info gaan halen, bijvoorbeeld op het internet.



Dat laatste is wat ik ook even deed in het kader van deze boekbespreking: ik moest 18 resultaten ver bladeren op Google voor ik het eerste stukje tekst over de humanist aantrof. Alles wat daarvóór kwam, ging over reisverzekeringen (had Erasmus wel kunnen gebruiken, gezien zijn bij momenten ook tijdens reizen opduikende gezondheidsproblemen), een uitwisselingsprogramma, een ziekenhuis, een atheneum en een hogeschool, een studentennetwerk, en een bushalte. Het duurde tot resultaat 99 voor ik een verwijzing naar de man (en niet naar een van de andere dingen) vond die naar Wiki leidde (de quotes dan nog) en ik vond in eerste instantie géén verwijzing naar een Wikipedia-lemma over “de grote Erasmus” (dixit Huizinga). Ik moest zowaar toen ik op het einde van de Google-resultaten kwam, klikken op de mogelijkheid om weggelaten resultaten te zien om daar verandering in te brengen. Google blijkt het Wikipedia-artikel over het “Erasmus-programma” namelijk wél belangrijk genoeg te vinden om het al op de eerste pagina van de resultaten te laten zien, maar het artikel gewijd aan de man naar wie het genoemd werd niét.



Nee, echt, van het internet kan je interessante dingen leren. Had Desiderius Erasmus wellicht ook gevonden. “Interessant” in die zin dat het hoe langer hoe meer verwordt tot een gigantische hoop modder waarin de parels nog nauwelijks te vinden zijn. Een hoop modder die tegenwoordig toch ook zo’n beetje dient als “bibliotheek” voor jongens en meisjes die nog wél iets willen leren. Arme jeugd …



Soit, misschien kan die arme jeugd al eens beginnen met deze roman van Tulkens als ze op zoek is naar info over Erasmus. Er staan wel wat citaten en tekstuele verwijzingen in naar ’s mans werk en tijd en de human interest maakt het allicht allemaal wat makkelijker te behappen. Het mag dan al dateren van 2006, maar Erasmus’ Lof der Zotheid is zo’n 500 jaar ouder en ook nog steeds het lezen waard.

Joris Tulkens heeft zich gespecialiseerd in historiserende romans rond figuren uit de Moderne Tijd. Enkele daarvan, zoals rond Erasmus of Morus, vond ik redelijk geslaagd. Maar dit is duidelijk een misser. Tulkens focust heel lang op de mislukte academische carriere van Clenardus in Leuven en komt pas in de laatste 50 bladzijden toe aan zijn Arabische passie. Al bij al niet erg boeiend, en bijgevolg ook niet erg bijster goed geschreven.½

Interessant boek voor een "niet-historicus". De ambivalente houding van More wordt heel het boek steeds zeer duidelijk onderstreept. Moeilijk te vatten en daarom de uitleg die zijn dochter Meg geeft over haar vader geeft een samenvatting van het hoofdpersonage :
"De onbuigzaamheid van mijn vader was geen obstinate kortzichtigheid, maar bezorgdheid voor het behoud van het enige wapen dat de machtelozen hebben in hun strijd tegen de machtigen : het recht. Wetteksten waren voor mijn vader heilig. En dus kon hij het absoluut niet hebben dat een toevallige akte, vastgelegd door een toevallig samengesteld parlement ten voordele van een toevallige vorst, zwaarder zou wegen dan een door God ingestelde wet die al eeuwen door de kerk werd bewaard en door de hele christenheid- in feite ook door Hendrik VIII - werd erkend."

Of Vesalius' jaren tussen zijn aankomst in Spanje en zijn vertrek op bedevaart naar Jeruzalem werkelijk zo zijn verlopen als hier beschreven is niet zeker. Tulkens beschrijft enkel wat er zou kunnen gebeurd zijn, maar hij doet dat op basis van wat wél geweten is over Vesalius, zijn familie, zijn vrienden, zijn opvattingen. Vesalius is een uitstekende op historische feiten gebaseerde roman, vlot geschreven, met thrillertrekjes.
Volledige bespreking via http://wraakvandedodo.blogspot.be/2017/07/joris-tulkens-vesalius.html

Niet zo slecht, wel een beetje saai en braaf. "Vijf vriendschappen" is een beetje misleidend, want of Thomas Cromwell en vooral Hendrik VIII echt vrienden waren is dubieus, en dochter Margaret (Meg) in elk geval niet. Eigenlijk is dit gewoon een chronologisch opgezette biografie van More, over 5 sprekers verdeeld (ook Erasmus en Pieter Gillis), van wie ik Hendrik de meest authentieke vond. Daarbij worden dan wel alle bekende items keurig nagelopen. Bevredigend vond ik wel dat More niet zo'n enorm heilige martelaar is, en ook dat zijn negatieve kanten naar voren komen (maar dat kon na Hilary Mantel ook niet anders), vooral dat hij een ironisch, enigszins enigmatisch of tegenstrijdig mens blijft.

Evocatie van het leven van Pieter Gillis, een top-ambtenaar in het Antwerpen van begin zestiende eeuw. Gillis had intense contacten met humanisten als Erasmus en met Thomas More; hij wordt door More trouwens opgevoerd in zijn Utopia. Joris Tulkens vertelt zijn leven aan de hand van 11 fictieve brieven (al geeft hij in een voorwoord de indruk dat ze authentiek zouden zijn). Naast Gillis' liefde voor de schone letteren komt daarin vooral zijn ergernis over de vervolging van de lutheranen aan bod. Best verdienstelijk.½

De voorstelling van de "progressieve" Vesalius en zijn "conservatieve" vrouw vind ik een beetje te simpel. Waarschijnlijk was de waarheid meer genuanceerd. Overigens een mooi portret van minder gekende milieus van de zestiende-eeuwse wereld.½

Mooie beschrijving van een vergeten humanist. Zeer actueel in tijden van islamofobie en rassenhaat.

De manier waarop de grote humanist en heilige Thomas Morus van zijn sokkel valt, is het belangrijkste wat ik me van dit boek zal herinneren.

Dit boek corrigeert mooi het klassieke beeld van de Spaanse "bezetters" en de arme "bezetten" in de Lage Landen.Blijkbaar waren die brave en arme "Vlamingen" niet zo onschuldig als ze in onze geschiedenislessen worden voorgesteld.

Als roman niet zo overtuigend, vooral vanwege de opzet: brieven aan Beatus Rhenanus steeds ter inleiding van een chronologisch verslag over een periode zo'n 10 jaar voor het schrijven van die brief. PG wordt gepresenteerd als gedesillusioneerde, stille ketter, zijn vriendschap met Erasmus heeft zo zijn keerzijden. Historisch wel leuk, zij het sterk gekleurd: gefocust op de 1e renaissance, de 2e zou dan later in de 17e eeuw komen, idee van Guido van Heeswijck [de noordnederlandse ontwikkeling aldus negerend m.i.] en de verschrikkingen van de antilutherij in die tijd. Het voorwoord van de auteur met fictieve vondstinfo waarin IJsewijn en Tournoy figureren is wel leuk, de noten achterin en nog andere zaken doorbreken de fictie teveel voor mij.

Geromantiseerde biografie van Nicolaes Cleynaerts, de vergeten Vlaamse humanist die probeerde Christendom en Islam nader tot elkaar te brengen.
Hoewel grondig gedocumenteerd, kan het boek het niveau van de betere jeugdliteratuur niet overstijgen.

Was de waanzin slechts een verhaaltje dat werd opgehangen om Johanna op een zijspoor te zetten? Of dreven de offers die ze als heerseres moest brengen, haar dan toch tot waanzin? De waarheid zal wel ergens in het midden liggen.
Volledige bespreking via http://wraakvandedodo.blogspot.com/2012/02/joris-tulkens-johanna-de-waanzinnige....