Leven voor de kunst is het levensverhaal van de markante verzamelaar, kunsthandelaar, onderzoeker en auteur Frits Lugt. Van 1901 tot 1915 was hij werkzaam bij een Amsterdams veilingbedrijf, dat mede door zijn impulsen tot grote bloei kwam. Vanaf 1915 verzamelde hij zelf schilderijen, tekeningen, prenten en antiquiteiten. Hij beperkte zich hierbij niet tot grote kunstenaars zoals Rembrandt, Dürer, Rubens, Van Dijck en Watteau, maar slaagde er ook in uitzonderlijke kunstwerken van kleinere meesters te bemachtigen. Daarnaast publiceerde hij een aantal kunsthistorische standaardwerken die nog niets aan waarde hebben ingeboet.
Leven voor de kunst is het verhaal van Lugts zoektocht, om niet te zeggen jacht, naar kunstwerken en geeft ook een schets van zijn persoonlijk leven in relatie tot zijn familie, zijn vrienden, kunstverzamelaars en musea in Europa en Amerika.
In 1947 bracht Frits Lugt zijn verzameling onder in een stichting, de Fondation Custodia. Nog geen tien jaar later richtte hij, samen met de Nederlandse staat, in Parijs het fameuze Institut Néerlandais op, waar veel bekende Nederlanders hebben gelogeerd. Dit boek maakt de balans op van het leven van een kunstverzamelaar die met zijn gedrevenheid vanuit het niets een unieke, openbare collectie met een blijvende waarde heeft opgebouwd.

J.F. Heijbroek (1949) is conservator bij het Rijksmuseum en schreef diverse boeken en artikelen over de kunsthandel en de verzamelgeschiedenis.

Toeval of niet, de biografie over kunstkenner en -handelaar Frits Lugt verscheen ongeveer een maand na die over Helene Kröller-Müller (1869-1939), en beide boeken lenen zich vanwege hun omvang en het feit dat ze tijdgenoten waren uitstekend tot een vergelijking. Zelfs in de boekwinkel (onder meer bij Premsela aan de Van Baerlestraat te Amsterdam) liggen ze gebroederlijk naast elkaar op tafel.
Als ik, na het lezen van de eerste honderd pagina's, iets mis in deze biografie is het wel de kritische houding van de auteur ten opzichte van zijn onderwerp. Alleen wanneer de ontmanteling van het kostbare interieur van Rapenburg 48 te Leiden ter sprake komt, bespeurt Heijbroek weinig scrupules bij Lugt en voelt de lezer dat er enige afstand wordt genomen. Later, bij de bespreking van een artikel dat Lugt schreef over het Joodse vraagstuk, doet Heijbroek dat nogmaals, en verderop indirect.

Lugt blijkt tijdens een zeereis naar de Verenigde Staten een deel van zijn correspondentie te hebben vernietigd. Dat is jammer, want op een aantal momenten vraag je je als lezer wel eens af wat Lugt bewoog wanneer hij een bepaalde keuze maakte. Het boek is rijkelijk gevuld met feiten, maar ik mis hier en daar de diepgang die in het boek van Rovers wel te vinden is. Voor het gebied van de collectievorming van de verzameling Lugt/Fondation Custodia is dit boek echter een belangrijke bron, en rijk geïllustreerd met afbeeldingen van voornamelijk werk op papier dat nu deel uitmaakt van deze verzameling.

Na de Tweede Wereldoorlog, die Lugt voor het grootste deel doorbracht in de Verenigde Staten, kostte het hem veel moeite zijn verzamelingen weer bij elkaar te brengen. Niet alleen waren deze op verschillende lokaties en in verschillende landen ondergebracht, bovendien bleek een deel ontvreemd te zijn. Met hulp van enkele vrienden en de recherche lukte het hem om een deel alsnog terug te krijgen. Helaas wordt niet duidelijk hoeveel objecten uiteindelijk niet werden teruggevonden, maar wél dat er kennelijk af en toe nog steeds objecten opduiken die vervolgens door de Fondation Custodia worden teruggekocht.

Voor zijn Fondation Custodia heeft Lugt geprobeerd verzamelaars te interesseren hun verzameling aan de stichting te doneren/te schenken, echter zonder resultaat. Min of meer tegelijkertijd probeerde Dirk Hannema, gewezen directeur van Museum Boijmans, hetzelfde voor zijn Hannema-de Stuers Fundatie waar het wel lukte enkele verzamelingen aan de zijne toe te voegen. Ik zou het wel interessant hebben gevonden om te zien waarom het Hannema wél lukte, en Lugt niet. ( )