Sasja SOKOLOV : School voor zotten.
De boekomslag slaat nergens op en weerspiegelt de knappe inhoud totaal niet.
Ook de titel vraagt enige verklaring, die de auteur zelf in samenspraak met de hoofdfiguur geeft. De hoofdfiguur stelt ‘School voor zotten’ voor vermits het boek over hemzelf en de ander gaat. De auteur werpt op dat het wel vreemd is dat ‘school’ genoemd wordt aangezien het slechts over een leerling gaat. De hoofdfiguur : “Vertel aan je lezers dat er in de hele school behalve hemzelf en zijn alterego niets interessants is, …nee, ze zijn allemaal van lotje getikt. Zeg maar dat Nymphea, dus ik, heeft gezegd dat je uitsluitend over hem kan schrijven, omdat hij verstandiger is, zodat het, wanneer je het over de school voor zotten hebt, volstaat om over leerling zus en zo te vertellen…
Het boek heeft géén plot; het is een langdurige monoloog in een compleet warrige taal met niets anders dan wazige indrukken en hallucinaties van en over gevoelens bij de hoofdfiguur, de verteller èn zijn alterego. Wij hebben hier te maken met een schizofrene persoon: de ik, de andere, en wij. In hun monoloog praten ze met elkaar, zijn het oneens met elkaar, uiten elk afzonderlijk hun eigen mening en dit zonder enige aanwijzing door de auteur over wie nu spreekt. Zelfs geen vermelding aangaande hun of zijn gesprekspartner. Hun of zijn monoloog kan plaats vinden in het verleden of in het heden; hun huidige gesprekspartner kan derhalve dan ook reeds overleden zijn of het gesprek verloopt voor diens dood maar dan toch in het heden. Bijgevolg lezen wij een heel verwarrende taal tussen verschillende personen, in verschillende tijden: het heden en een verleden dat naar het heden getransformeerd is.
De gesprekspartner is vaak dan ook een overledene.
In het boek geeft de verteller hiervoor zelfs een verklaring: in een tijdschrift onderschreef een filosoof in zijn visie dat de tijd een omgekeerde telling had, zich niet in de richting bewoog die hij in onze voorstelling moet gaan, doch in omgekeerde richting, terug, daarom is alles wat geweest is nu juist alles wat nog komen moet, de echte toekomst zou het verleden zijn, terwijl wat wij toekomst noemen al verleden tijd is en zich nooit zal herhalen. Als wij ons verleden derhalve wegens een verhullende sluier van vermeende toekomst niet herinneren, dan is dat ware pech. Vandaar dat leraar Saulus reeds overleden was en er toch nog zal zijn en is…
In zulke monologen wordt tevens over een platonische liefde gesproken, de verteller en Wera, die zelfs samen optrekken in de hallucinaties van de ik-persoon maar feitelijk heeft Wera, de onderwijzeres, géén enkel contact met de leerling-ik of wij…. Dit alles verloopt zonder verdere notie in een poëtische tekst , in de wind (betekenis van de naam Wera) !
De verwarring wordt nog groter wanneer de verteller verscheidene personen elk als meerdere personen aanziet met zelfs verscheidene namen…
Deze monoloog is literair een parel! Het lezen vraagt wel een enorm doorzicht in de schizofrenie als een zware psychopathologie; ofwel moet de lezer een gedegen voorkennis hieromtrent hebben, ofwel beroepshalve met deze patiënten gewerkt hebben. Het is bijzonder moeilijk om contact te krijgen met deze patiënten, gezien hun mentale inclusie en inwendige redeneringen die meestal kant noch wal raken. Na veel geduld en na een moeilijk verkregen vertrouwen met een schizofreen kan men dergelijke verwarrende taal, hallucinaties, dromen, angsten (en tevens agressie) zoals in ons onderhavig boek in stukken onderscheppen en begrijpen. Zulke ervaringen zijn een grote hulp om de lezing van deze roman tot een goed einde te brengen. Vandaar dat ik met deze beweer dat dit boek totaal geen dystopisch verhaal is maar wel degelijk een realiteit is wanneer men goed luistert…..
Als we dit goed begrijpen, merken we tevens op dat heel wat recensenten van dit literaire werk de tekst of het boek niet of onvolledig begrijpen. Of slechts verticaal gelezen hebben…. Enkele voorbeelden:
--‘Niet alleen de verteller is onderhevig aan gespletenheid, maar ook heel wat anderen..’ Fout, want het is de hoofdpersoon die anderen in verscheidene figuraties met andere namen ziet.
-Op deze wijze is er een recensent voor wie er een raadsel is rond de naam ‘Tinbergen’; hij spreekt van een grap van de vertaler. Wat doet Tinbergen in dit boek? Antwoord: cfr vorige regel.
--‘School voor zotten’ zou een subtiele kritiek zijn op de praktijken van de Sovjetunie’. Of : ‘Dissidenten verdwijnen in de gesloten psychiatrie’ Antwoord: Dissidenten we(o)rden in regel naar strafkampen in Siberië gestuurd. Het is wel zo dat de term ‘Psychopathologie’ gemakkelijker in de USSR gegeven werd en wordt. Hans van der Heijde deelt in zijn recensie bij TZUM dat “van directe toespelingen op de praktijk van het opsluiten in psychiatrische inrichtingen van dissidenten in ‘School voor zotten’ géén sprake is. Maar zwakjes voegt deze recensent eraan toe dat je het hele boek als zo ’n toespeling kan interpreteren. (???) Dit feit staat in de tekst nergens geïnsinueerd! Vergeet trouwens niet dat hier in het Westen, en dus ook in België, eveneens ‘hinderende’ gezins- of familieleden in de psychiatrie voor altijd verdwenen als gecolloqueerden ..
--'Dit boek is een antiautoritair statement’. ‘De hel van het Sovjetleven’ (Osipov). Antwoord: Geen enkele insinuatie. Integendeel, zowel de mentale als fysieke vrijheid komt vaak aan bod.
Besluit: dit boek bespreekt nergens feiten die niet conform zijn met ons Westerse leven. Het is een ondoordachte mode dat enkel dissidenten of anarchisten gehoord worden aangaande Oost-Europese gebieden en de USSR, die dan enkel hun subjectieve meniningen, kritiek en gal spuwen… Politiek gezien lusten de Westerlingen daar pap van!

Indien we het boek onder een literaire loep bekijken, mogen we terecht zeggen dat het verhaal zeker niet wreed of hard overkomt. Ook de indirecte beschrijving van de Psychopathologie is discreet zonder excessen weergegeven.
Het geheel is verteld in een eerder poëtische taal: het is poëtisch proza. De hallucinaties zijn zelfs verwoord in een onversneden poëzie.
Hier en daar treffen we mooie humoristische passages.
Sokolov is een van die weinige auteurs bij wie het verhaal of een plot ondergeschikt is aan het woord of het spelen met de taal. Sokolov haalt de bijbelse zin aan: ‘het Woord is God en God is belangrijker dan het leven’ (het woord is belangrijker dan een plot).
Sokolov speelt werkelijk met woorden. Hierbij verwijzen wij naar de veelvuldige herhalingen en opsommingen die , zeker bij het hardop lezen, een muzikaal ritme vertonen die de lezer bovendien nog bij de les houden. Hier en daar is de tekst verweven met kinderlijke versjes met bijzondere ritmische klanken, zonder betekenis…
Bijzonder is ook dat het hele verhaal verhaald wordt door de verteller, maar het is wel verrassend dat de auteur zelf het woord ontneemt aan die verteller om hem te corrigeren. Ook betrekt de auteur in een zo een gesprek met de ik-figuur de mogelijke visie van de lezer.
Zo schrijft de auteur ook dat de monoloog mag stoppen want het schrijfpapier is op…..

Hoewel er geen verhaal in dit boek verborgen zit, roept de schrijver op voor enig begrip voor verwarde mensen, minderheden of de groep non-conformisten van welke samenleving ook, die op zoek zijn naar zichzelf en naar het geluk. Dat geluk is wel dubieus, want de auteur laat een overleden leraar het volgende proclameren : “op deze wereld bestaat er geen geluk, niets van dien aard, maar wat er wel is, is uiteindelijk rust en vrijheid”. Dit zocht trouwens onze hoofdfiguur. Verdoken in deze roman verweeft Sokolov dus ook de doodsgedachte….

Onvoorstelbaar goed en literair verheven boek! Score: 5 GT 02/08/22 ( )