“in mij zit een zekere koorts en onrust, en een paniek voor ‘het sluiten van de poort’”
Van de uitgebreide correspondentie van de joods-Poolse schrijver Bruno Schulz (1892-1942) is maar een fractie bewaard. In dit boekje zijn ruim 100 brieven in het Nederlands vertaald. De samenstellers beweren dat een groot aantal van deze brieven door Schulz bewust als literair zijn opgevat. Ik moet zeggen dat ik daar weinig van gemerkt heb. Slechts in enkele brieven geeft de auteur een inkijk in zijn visie op literatuur, met onder andere een pleidooi voor niet-realisme (brief 106), zoals we van de schrijver van [book:De kaneelwinkels|16299204] mogen verwachten.

Helaas zijn de meeste andere brieven veel trivialer: ze staan vol met zelfbeklag, verwijzingen naar ziektes en periodes van depressie die hem treffen, geklaag over zijn gebrek aan middelen en de saaiheid van zijn job als vaktechnisch leerkracht; tegelijk zie je dat Schulz voortdurend probeert de geadresseerden voor zijn kar te spannen, en hen allerlei klussen opdraagt. Op één of andere manier deed het me erg aan Kafka denken. Wat me vooral onthutste is dat Schulz in zo goed als geen enkele brief verwijst naar de buitenwereld, naar de dramatische ontwikkelingen die zich in de betrokken tijdsperiode (1934-1941) afspeelden; zelfs in zijn laatste brieven blijft de oorlog (hij bevond zich in het door de Soviets bezette deel van toenmalig Polen) onvermeld.

Na de lectuur van dit boekje heb je inderdaad een beter inzicht in de complexe, nogal hypochondrische persoonlijkheid van Schulz, en in die zin maakt het aannemelijker hoe hij is gekomen tot zijn fantasmagorische verhalen. Op een bepaald moment vergelijkt hij zichzelf met iemand die net uit een diepe slaap ontwaakt: “Iemand wordt wakker en ziet nog de droomwereld die in vergetelheid verzinkt, in zijn ogen heeft hij nog de schemerende kleuren en onder de oogleden voelt hij de zachtheid van het dromen – maar alras zet een nieuwe, nuchtere en montere wereld de aanval op hem in en nog vervuld van innerlijke slaap laat hij zich meesleuren - met tegenzin – in de zaken en processen van de wereld”. Het is een mooi beeld, maar helaas te zeldzaam in deze correspondentie. ( )

Ze doen uitkijken naar meer, deze brieven: een handvol correspondenties - geordend per ontvanger, in plaats van chronologisch. Schulz klaagt over zijn job, over zijn schrijven, over zijn niet schrijven, over de ontvangst van zijn schrijven. Hij informeert naar ieders gezondheid, vraagt om reisinformatie, assistentie bij verzoekschriften, tussenkomsten bij ministeries voor zichzelf en anderen, looft uitgebreid het werk van Witold Gombrowicz. ( )