Eigenlijk kan je natuurlijk geen review schrijven van een half boek (of van een van de drie Franse delen, als ik het goed begrijp). Maar ik kan niet voor me houden dat ik dit werkelijk een fantastisch boek vond: de familie Thibault zelf bestaat eigenlijk uit de star-katholieke maatschappelijk succesvolle vader, de oudste zoon Antoine, die zeer geslaagd is als arts, en vast nog geslaagder kan worden, een man die bij alles wat hij doet in gedachten ziet hoe anderen bewonderend naar hem kijken, stiekem atheist geworden, en de getalenteerde en dwarse Jacques, gesloten, ontoegankelijk, onzeker, die weigert de École normale supérieure waarvoor hij geslaagd is te doorlopen. Aan het begin van het boek loopt hij weg van huis, met zijn protestante vriend Daniel en wordt teruggehaald door Antoine, aan het eind haalt Antoine hem, nadat hij zich drie jaar verborgen heeft in het buitenland, terug om het sterven van zijn vader bij te wonen. Drie dingen: 1. er zijn talloze personen die met zeldzaam psychologisch inzicht worden neergezet, net als de hoofdpersonen trouwens. Martin du Gard was een bewonderaar van Tolstoj en dat is duidelijk te merken. Ook al speelt het begin bijvoorbeeld meer dan 100 jaar geleden en blijken jongens van 14 een hoed te dragen, de beide pubers worden volkomen begrijpelijk en herkenbaar getekend (a propos, de onstuimige dweepzieke brieven die Daniel en Jacques elkaar schrijven en die hun zwaar worden aangerekend lijken wel letterlijk die van Erasmus aan Servaas Rogiers!), Vooral de meer of minder authentieke en steeds veranderende liefdesgevoelens van alle personen zijn heel overtuigend gedaan. 2. Beschrijvingen van gebeurtenissen zijn zo gedetailleerd en authentiek, zo aangrijpend dat je aan het eind ervan bijna uitgeput bent: de spoedoperatie vierhoog achter in een armelijke flat van een aangereden klein meisje, een ander, stervend klein meisje dat door Antoine niet geholpen kan worden, de dood van de oude Thibault, die mij bijna fysiek terugvoerde naar mijn vaders sterfbed, al was dat gelukkig niet zo afgrijselijk als dat van Thibault, waar Antoine uiteindelijk wél in het diepste geheim ingrijpt, maar ook minder erge scènes zoals Jacques die in de tuin stilstaat als hij Jenny hoort pianospelen. En 3. De figuren zijn niet zo als ik ze hierboven heb beschreven: ze hebben een ontwikkeling én ze hebben vele kanten; zo wordt Antoine minder zelfingenomen na zijn verhouding met Rachel; na zijn dood, en ook af en toe daarvoor, blijkt de oude Thibault een veel gevoeliger mens te zijn geweest dan aan de oppervlakte bleek; de verschrikkelijke vader van Daniel, een oplichter en charlatan, die zijn bijna engelachtige vrouw ruineert en verguist, houdt eigenlijk ook alleen maar van haar en mist zijn kinderen. De eerste wereldoorlog, die zich volgens alle recensenten in de loop van het boek laat horen, is voorlopig nog niet zo duidelijk hoorbaar. ( )

Drie totaal verschillende karakters bevolken deze ontwikkelingsroman. De overheersende en invloedrijke vader en zijn twee zonen Jacques en Antoine. Daarnaast is overigens nog plaats gemaakt voor een groot aantal bijrollen waarvan de karakters goed worden belicht. Termen die overigens meer betrekking kunnen hebben op een filmscript dan op een roman. In zekere zin is dit boek ook een verzameling van met elkaar corresponderende korte documentaires. Vaak uitgebreid, maar soms ook niet meer dan schetsen.
Uiteindelijk komt het toch samen in een sprankelende vertelling die scharniert rond de karakters van de vader en zijn zonen.

Karakters die in de loop van het verhaal door de schrijver worden samengevat.
Over de vader wordt door de oudste zoon gememoreerd: 'Dankzij het geloof heeft hij nooit geweten wat het betekent om gehinderd te worden door scrupules, een overdreven verantwoordelijkheidsgevoel, twijfel aan jezelf en al die andere dingen. Een mens die gelooft, hoeft alleen maar te handelen.’
Antoine - de oudste- kenmerkt zichzelf in een gesprek met een priester als 'Vroom? Nee. Gedwee – ijverig en gedwee. Meer niet. Ik was van nature gedisciplineerd. Als een brave leerling vervulde ik mijn godsdienstplichten, dat is alles.'
Jacques is wat gecompliceerder: 'Niets in het leven dat hij had geleid vond genade in zijn ogen. Nooit, nergens, had hij zich in evenwicht, op zijn plaats, eindelijk in zijn element gevoeld – zoals Antoine. Overal ontheemd. In Afrika, in Italië, in Duitsland. Zelfs in Lausanne, bijna net zozeer als ergens anders… En niet alleen ontheemd, maar opgejaagd. Opgejaagd door zijn familie, de maatschappij, de levensvoorwaarden. Opgejaagd door iets onbestemds, wat ook uit hemzelf leek te komen.’

Frankrijk rond de beginjaren van de vorige eeuw is het toneel waarop zich deze roman afspeelt.
Ruim duizend bladzijden en dan is dit nog maar het eerste deel. De vader is dood en dus kan een soort van ‘pas de deux’ van beide broers beginnen.
Een eindoordeel kan pas gegeven worden na verschijnen van het volgende deel(voorjaar 2015). Tot nu toe ben ik wel een tevreden lezer geweest; even wennen aan de opbouw van het verhaal en dan volgt de rest eigenlijk vanzelf. Het laatste hoofdstuk valt echter wel wat uit de toon met wat gedateerd gefilosofeer over geloof en ratio; waarschijnlijk wel passend in die tijd.

Enfin, het is een hele kluif maar zeker de moeite waard.

Fantastisch boek. Kon het niet wegleggen, dus in vakantie gelezen. Hoop dat deel 2 vroeg in 2015 verschijnt. ( )