Een meer dan vuistdik boek (1200 bladzijden), dan bewijst de e-reader zijn nut. Ik had al 2 gebundelde essay-boeken van Zwagerman gelezen, dus ik vreesde voor veel overlappingen, maar dat viel best mee. En nog een meevaller: bijna driekwart van de essays gaan over (Amerikaanse) literatuur. Zwagerman's essays vormen samen een geweldige introductie tot de Amerikaanse na-oorlogse literaire productie, met Salinger, Updike en Roth als toptrio, maar ook veel aandacht voor de cult-auteurs Kerouac, Burroughs, en Bukowski; ook recentere schrijvers (Easton Ellis, De Lillo, Wolfe) komen aan bod. Opvallende afwezigen: John Irving en Thomas Pynchon, en bijna geen vrouwen!
Zwagerman's belezenheid was fenomenaal: hij duikt niet alleen diep in het oeuvre van de schrijvers, hij legt ook voortdurend dwarsverbanden (ook met andere kunsten). En dat allemaal in een heel vlotte, trefzekere stijl.
Ik heb alleen een probleem met zijn introductie-essay, waarin hij probeert een gemeenschappelijke noemer te vinden voor wat er nu echt Amerikaans is aan die literatuur. Zoals je kan vermoeden komt Zwagerman niet verder dat wat amechtige algemeenheden ("Het lijkt me, met de obsessie voor het grote en grootse, het sublieme en ‘oneindige’, de twééde obsessie die spreekt uit veel kunst en literatuur uit Amerika: het onmogelijke streven een staat van opperste puurheid te behouden, als een Peter Pan van de geest."). Het is een verdienstelijke poging, maar het lijkt me beter om de oneindige diversiteit van de Amerikaanse literatuur gewoon tot zijn recht te laten komen; en dat doet Zwagerman zeker in de afzonderlijke essays! ( )

Wat een geroutineerde en begaafde essayist is dit, wat een wijd omspannende en accurate zeggingskracht heeft die Zwagerman toch in zijn talloze uitweidingen over "The land of the free and the home of the brave!" Ik bespeurde niet in het minst een zweem van overbodigheid in zijn taalgebruik; zijn schrijfstijl staat als een kathedraal, is geweldig doorwrocht en munt tevens uit door "Sachverständigkeit" en volledigheid.

Het zich razendsnel ontwikkelend concept "suburbia" in de USA werd een leitmotiv in de vierdaagse reeks rond het verschijnen van Americana 1 & 2 in het radioprogramma Pompidou op Klara. Chantal Pattyn en haar collega's organiseerden een 8 uur durende bevraging van Joost Zwagerman omtrent de drijfveren van het tot stand komen van zijn baksteendikke essayerende boek. Men kon dit deze zomer (2014) vier avonden lang beluisteren. Dit trok me over de streep om uiteindelijk ook zelf het boek aan te schaffen.

Een van de cruces om een beter inzicht te krijgen in het fenomeen suburbia is de film American Beauty van Sam Mendes. De leegloop van de verpauperde stadswijken van talloze steden na de laatste wereldoorlog deed de oude stadskernen uitvloeien naar gigantische en uniforme voorsteden die zich overal doorheen de Verenigde Staten als een olievlek verspreidden.

De illusoire vrijheidspose van de onbezorgde naysayer en bohemien uit pakweg Easy rider, die zich onttrekt aan de economische wetmatigheid om zich op één plaats te settelen en daar in zijn levensonderhoud te voorzien, heeft al een hele tijd afgedaan als haalbaar ideaal in de States, en bijgevolg werd de opwaartse mobiliteit en tevens de Amerikaanse droom van "Joe the plumber" geneutraliseerd tot het resideren in een gigantisch sedentair, monotoon en immobiel suburbia, een opeenstapeling van doorsnee villa's met een net wit afgerasterd hekje en dito vlekkeloos gemaaid gazonnetje er omheen. Jean Baudrillard typeerde deze levensbiotoop van de gemiddelde Amerikaan in zijn boek Sideraal Amerika als "comfortabele kerkhoven voor de halflevenden". Alle villa's zijn uitvergrotingen van graftomben, gekenmerkt door een namaaksereniteit, aldus Baudrillard. Zeg maar gerust, kneuterigheid die elkaar wederzijds, "Spiegel im Spiegel", aanschouwt en bevestigt, liefst zo vrijblijvend en anoniem mogelijk... Een explosie van gated communities in futloze slaapsteden is het resultaat, met ellenlange rijen gelijksoortige huizen elk voorzien van CCTV en geen voetpad voor de deur, simpelweg omdat het samenleven tussen buren er helemaal ontbreekt.

In essays over William S. Burroughs, Allen Ginsberg en Jack Kerouack wordt de portee van de schrijverscarrières van deze Beat Generation tegen het licht gehouden. Burroughs was wellicht de meest radicale nihilist van dit drietal en ging 15 jaar gebukt onder een heroine- en morfineverslaving. In Tanger, Marokko schreef hij Naked Lunch, een titel die als ik me niet vergis refereert aan een soort cold turkey-toestand van abstinentie van roesmiddelen tot de middag. Dit boek is een aan het dadaïsme en Tristan Tzara schatplichtig collageschrijfsel dat kond doet van de odyssee en monologue intérieur van junkie William Lee. Burroughs schreef dit boek toen hij voluit verslaafd was en een kamer betrok in een bordeel in die stad. Toen een Amerikaanse collega schrijver hem in zijn gore verblijf bezocht lag het manuscript van Naked Lunch overal over de grond verspreid, bevuild door de olijfolie van sardienenblikjes, sandwichresten en rattenuitwerpselen. Burroughs lag stoned in zijn bed. Zijn manuscript raakte wonderwel gerehabiliteerd en zou later menig popicoon en andere liefhebbers van de snoeppot tot bijbel dienen.

De briljante essays over schrijvers uit de States denderen in dit boek successievelijk over je heen: ook Jack Kerouacks On the Road en Allen Ginsbergs poeem Howl duidt Zwagerman omstandig. Zij zijn het embleem van de Beat Generation en tevens een neerslag van de tegencultuur in het Amerika van toen, net zoals Naked Lunch van Burroughs dat was. Tussendoor valt een stukje te lezen over de Nederlandse vertaling van Whitmans Leaves of Grass, een project waar 22 literatoren uit de Lage Landen hun schouders onder zetten en aldus in een polyfone uitkomst resulteerde. Verder komt ook het oeuvre van Melville, Henry Miller en Truman Capote aan bod. Vanzelfsprekend krijgt ook J.D. Salinger, de mediaschuwe schrijver van Catcher in the Rye, zijn essay. Er wordt evenwel meer gefocust op Franny and Zooey, die andere roman van Salinger.

Van drankorgel Charles Bukowski komen we de finesses te weten over zijn schandaaloptreden in Apostrophes van Bernard Pivot, nu alweer van 1978 geleden, waar hij dronken keet schopte en uiteindelijk gedwongen werd de studio te verlaten. Dit verhinderde echter niet dat zijn boeken in Frankrijk, mede door dit schandaaloptreden, als zoete broodjes over de toonbank gingen. U merkt ongetwijfeld dat de counterculture in Amerika, want omtrent dit thema werd Bukowski initieel uitgenodigd, de nodige relnichten telde die overal stennis trapten en er hun voordeel uit puurden.

Maar ook het gevestigde establishment van de Amerikaanse letteren uit de tweede helft van de vorige eeuw krijgt zijn saluut. Herzog, de desintegrerende en bij vlagen penetrant pathetische intellectueel met zijn midlife-crisis in het gelijknamige boek van Saul Bellow, krijgt een even empatische kritiek als de Harry "Rabbit" Angstrom-cyclus van John Updike, die de walmende middelmatigheid van de Amerikaanse burgerij blootlegt. Uiteraard ontbreekt ook Philip Roth niet in dit compendium. Toen Roth ooit in een interview gevraagd werd naar het meest significante Amerikaanse literaire project van na de oorlog verwees hij naar de Rabbit-cyclus van collega Updike.

Ik kan hier zo doorgaan met het opsommen van gerecenseerde schrijvers... Voor de liefhebbers van gender literature is er Camille Paglia om te lezen. Verder is er duiding bij het werk van Bret Easton Ellis, Joan Didion, Jeffrey Eugenides en andere coryfeeën van het 20ste eeuwse fin de siècle...

Niet te vergeten recenseert Zwagerman in een kort essay ook Jonathan Franzens bestseller Freedom, hoewel ik zijn vorige boek The Corrections nog net iets hoger inschat. Zijn nieuwe roman wordt in september 2015 in ons taalgebied verwacht, en zou zich gedeeltelijk in Oost-Duitsland afspelen.

Vervolgens wordt er een boekdeel gewijd aan depressie, waarover ervaringsdeskundige Andrew Solomon heel pregnant schreef in zijn boek Demonen van de Middag, en aan Amerikaanse schrijvers die zelfmoord pleegden (Ernest Hemingway, Sylvia Plath en David Foster Wallace).

Deel twee steekt van wal met essays over sleutelfiguren uit de Amerikaanse popscene: Michael Jackson, Prince, Madonna en de artrock van David Byrne en zijn Talking Heads.

Daarna volgen een hele reeks beschouwingen over 20ste eeuwse Amerikaanse schilderkunst in al zijn facetten. De scope van deze overpeinzingen reikt van Edward Hopper tot de eclectische opportunist Jeff Koons. Bijzonder gesmaakt heb ik het essay over Mark Rothko waarin de geschiedenis van de Seagram Murals, die uiteindelijk nooit in het chique Four Seasons restaurant in Manhattan zouden belanden, nog eens uit de doeken werd gedaan. Verder las ik duiding bij het werk van Willem de Kooning, de drippings van Jackson Pollock en de fragiele kunst van Cy Twombly, om maar de meest tot de verbeelding sprekende namen te noemen.

Alles wat je wenst te weten over Andy Warhol en zijn entourage in The Factory vindt zijn neerslag in het luik "In het Warhola". Daar vindt iedereen zijn 'fifteen minutes of fame...'

Het tweede boek Americana sluit af met een dozijn appreciaties over toonaangevende fotografen, beginnende met een gecanoniseerde grootheid als Man Ray. Verder treedt ook celebrity-fotografe Annie Leibovitz voor het voetlicht, alsook een paar fotografes die het meer deviante Amerika voor hun lens halen: Diane Arbus en Nan Goldin. ( )