In 'Identiteit' legt Paul Verhaeghe uit hoe we bepaalde normen en waarden verloren hebben. Hoe onze identiteit gevormd wordt via de ander, via onze medemens. Welke invloed het heeft op ons (zelf)vertrouwen, onze angsten, onze ontwikkeling. Maar ook toont hij aan welke impact de neoliberale samenleving op ons heeft, op onze eigenheid, ons "zelf". Het individu primeert op de gemeenschap, terwijl dat vroeger anders was. O.a. meritocratie is een element dat uitgebreid aan bod komt. Niet dat Verhaeghe ertegen is, wel hoe het vandaag (in negatieve zin) toegepast wordt. Hoe gelukkig zijn we, algemeen en op ons werk? Vanwaar al die stoornissen, depressies, ziektes?

Soms kan zijn betoog iets te zwart-wit overkomen, iets te veel schieten op het neoliberalisme (hoe alles rond het individu draait, maar er toch meer controle, druk, afgunst, ... is), maar toch verwoordt hij op voortreffelijke wijze hoe de hedendaagse samenleving (deels) in elkaar steekt, althans in het westen.

Paul Verhaeghe is geen fan van extremen; zowel extreemlinks als extreemrechts zijn voor hem not done. Liever wil hij een evenwicht, zodat individu en gemeenschap elkaar aanvullen / complementeren.

Dit boek stond al sinds het verscheen op m'n verlanglijst, maar het kwam er gewoonweg nooit van het te lezen. Nu dus wel. Een echte eye-opener, voor alle lagen van de bevolking. Het is zeker geen makkelijke lectuur. Verhaeghe gaat soms kort door de bocht, gepassioneerd als hij is, maar probeert toch op duidelijke wijze zijn grieven en tegenvoorstellen op beschaafde wijze te verwoorden.

Zelfs na 11 drukken (deze dateert van september 2014) blijft het boek brandend actueel, ook in het licht van de huidige regering Michel I. ( )

De wereld is zoveel groter dan de sofa van de psychoanalyticus. In zijn nieuwste boek Identiteit
meet Paul Verhaeghe de psychische schade op van dertig jaar neoliberalisme en
vrijemarktdenken. 'Dit economisch bestel brengt het slechtste in onszelf naar boven.'
Is het oude Europa collectief de kluts wijt? Zowat overal woedt dezer dagen een verhit debat over
identiteit, begeleid door klaagzangen over het verlies van normen en waarden. 'Verlichters' hekelen
de 'achterlijke' islam, de 'hardwerkende' middenklasse haalt uit naar het 'sociaal profitariaat' en
verwende 'fopspeenjongeren'. Kort door de bocht samengevat: nooit had de westerse mens het zo
goed en nooit lag hij zo overhoop met de wereld en zichzelf. Omdat we niet meer lijken te weten wie
we zijn.
In zijn vorige boek, Het einde van de psychotherapie (2009), signaleerde de psychoanalyticus Paul
Verhaeghe het opduiken van een heel nieuw ras patiënten in zijn praktijk: de borderliners, mensen
met fysieke klachten die geen enkele band hebben met een levensverhaal. 'Ze kunnen er niet eens
over praten. Omdat ze geen identiteit hebben. Eigenlijk zijn ze leeg.' De epidemie van borderliners
komt niet uit de lucht vallen, oordeelde Verhaeghe, ze is het gevolg van de sociale ontwrichting in
een op hol geslagen individualistische maatschappij. Zonder duurzame banden, zonder hechting,
verdampt onze identiteit.
In zijn nieuwe boek, Identiteit, geeft hij het kwaad een naam: het neoliberale marktdenken dat onze
westerse verzorgingsstaat sinds dertig jaar infiltreert. Het probleem is niet dat we geen Groot Verhaal
meer hebben, zoals de postmoderne filosofen dachten. Dat verhaal is er wel degelijk, maar het
verbindt ons niet, het breekt de basis zelf van onze samenleving op. Verlies aan zelfbesef,
ontworteling en vertwijfeling zijn de keerzijde van de cultus van het materieel succes.
Marktmodel
' There is no such thing as society', proclameerde Margaret Thatcher in de jaren 80, waarna ze de
staat afbrak en haar burgers verweesd achterliet. Het neoliberalisme onderwerpt de hele maatschappij
aan het marktmodel. Mensen zijn competitieve wezens die uit zijn op eigen profijt en in de struggle
for life komt vanzelf de beste bovendrijven. Voor solidariteit is geen plaats meer. Iedereen is
verantwoordelijk voor het eigen succes of falen.
Het neoliberale model verkoopt zich graag als een meritocratie, maar dat is alleen een schaamlapje,
zegt Verhaeghe. Om te beginnen is de idee dat iedereen met gelijke kansen aan de start komt, een
illusie. Vervolgens zal het systeem na verloop van tijd toch weer een nieuwe elite installeren, die de
deur dicht houdt voor wie na haar komt. Kijk naar de één procent superrijken in de Verenigde Staten,
waar de middenklasse alsmaar afkalft en een bodemloze onderklasse groeit. De American dream is
meer dan ooit een waandenkbeeld.
De gevolgen van die groeiende kloof tussen rijk en arm vallen nauwelijks te overschatten.
Ongelijkheid schaadt de maatschappij, leert onderzoek van de Britse socioloog Richard Wilkinson.
Hoe groter de ongelijkheid hoe meer mentale stoornissen, criminaliteit, drugs- en medicijnengebruik.
Niet alleen de gezondheid gaat achteruit, maar ook de onderwijsresultaten en de sociale mobiliteit.
Managementcultuur
Het neoliberalisme rijt het weefsel zelf van de samenleving aan flarden. Op de werkvloer vervangen
individuele contracten de oude arbeidsethiek (samenwerken voor een hoger doel) en omdat de
morele autoriteit zoek is - 'iedereen is de manager van zijn eigen leven' - zijn bewakingscamera's
alomtegenwoordig. 'In termen van morele ontwikkeling betekent dat een terugval naar de kleutertijd',
schrijft Verhaeghe. Werknemers worden aan het lijntje gehouden met evaluaties en
functioneringsgesprekken. De bureaucratische managementcultuur ondergraaft het gevoel van
autonomie. Verantwoordelijkheid zonder macht blijkt een recept voor burn-out en demotivatie.
'De vrijheid die wij in het Westen ervaren, is samen met het idee van de maakbare mens de
belangrijkste leugen van vandaag', stelt Verhaeghe. 'Mensen voelen zich tegenwoordig vooral
machteloos.' Bij gebrek aan echte normen en waarden worden we overspoeld door een vloed van niet
terzake doende regeltjes en voorschriften. Het zogenaamde vrije individu is niet meer dan een
consument die zich paait met de illusie uniek te zijn en zelf keuzes te maken, 'terwijl nog nooit op
zo'n grote schaal zoveel mensen hetzelfde gedrag en denken ingehamerd hebben gekregen'.
Zelfs kinderen ontsnappen niet aan de reguleringsdwang. De jongste tijd maken we een waar opbod
mee van gedragsstoornissen bij kinderen, die bijna allemaal te maken hebben met schools presteren:
ADHD, CD (gedragsstoornis), ODD (oppositioneel-opstandige stoornis), faalangst. 'Het lijkt of er op
school nog maar twee soorten kinderen zijn: hoogbegaafde en gestoorde.' En de gestoorde moeten zo
snel mogelijk aan de pil. Anders dan in de jaren 70 en 80 dient de psychiatrie vandaag niet meer de
bevrijding maar de disciplinering en sociale aanpassing van het individu.
Identiteit geeft een vernietigende doorlichting van de sociale en mentale schade aangericht door de
rattenvangers van het neoliberalisme. Dit boek zit vol, te vol. Verhaeghe wil soms te veel vertellen
en daarbij verliest de psychoanalyticus het meer dan eens van de socioloog. Maar de kern van zijn
betoog blijft overtuigend overeind: de mens is een bij uitstek sociaal dier. En een maatschappij die
dat ontkent, kan alleen maar een gefaalde gemeenschap zijn.
DE AUTEUR: klinisch psycholoog, psychoanalyticus en hoogleraar aan de Universiteit Gent. De
kenner van Freud en Lacan brak door met de internationale bestseller 'Liefde in tijden van
eenzaamheid' (1998).
HET BOEK: over de keerzijde van onze obsessie met succes en geluk.
ONS OORDEEL: goed dat er nog therapeuten zijn die verder kijken dan het ziektebeeld.

Eerste deel van het boek moest ik doorworstelen om tot het makkelijkere tweede deel te komen. Vond het een interessant boek, maar weet niet zo goed wat ik er nu mee moet.

Het boek verschaft een filosofisch inzicht in de mechanismen van onze tijd, maar ook niet meer dan dat. [b:The Age Of Absurdity: Why Modern Life Makes It Hard To Be Happy|7623692|The Age Of Absurdity Why Modern Life Makes It Hard To Be Happy|Michael Foley|https://d202m5krfqbpi5.cloudfront.net/books/1348319345s/7623692.jpg|10105758] gaat min of meer over hetzelfde thema en dat boek bleef wat langer hangen. ( )

Wie geen succes heeft, zal ziek zijn. Volgens psychoanalyticus Paul Verhaeghe is dit het credo waarnaar de huidige mens leeft. Een devies ook dat voor een groot stuk leidt tot verlies van zelfbesef, tot desoriëntatie en vertwijfeling. De effecten van ruim een halve eeuw vrijemarktwerking en de relatie tussen de maakbare samenleving en onze identiteit staan in deze maatschappijkritiek centraal. Dit geschetste veranderde ik-gevoel heeft ervoor gezorgd dat de huidige ggz-werker wordt geconfronteerd met andere psychische problemen dan die die pakweg dertig jaar geleden gangbaar waren. ( )

Gekregen van een collega Giel Janssen bij mijn afscheid in december 2012.