Titelverklaring.
'Met je rug tegen de muur' staan, betekent geen kant op kunnen. Voor Hans geldt dat: in de fabriek wordt hij belaagd door twee fascisten, die kan hij niet altijd ontlopen. Ook in de huurkazerne zijn nazi's die het op hem gemunt hebben, uiteindelijk krijgen ze Hans ook te pakken. Voor zijn broer en schoonzus geldt het ook, zij ontkomen niet aan arrestatie. Maar voor mij heeft het ook een ideologische betekenis: geconfronteerd met de omstandigheden - met zijn rug tegen de muur- kan Hans niet anders dan partij kiezen tegen Hitler. Op een abstracter niveau geldt het ook voor Duitsland, dat door de omstandigheden van die tijd geen andere kant op kan dan het regime van Hitler ondergaan.

Voor de inhoud haal ik een citaat van de site http://biebvoordejeugd.weebly.com:
Met je rug tegen de muur speelt zich af in Berlijn aan het begin van de jaren dertig. De armoede, woningnood en werkeloosheid worden met de dag erger. De 14-jarige Hans heeft geluk dat hij een baantje gevonden heeft in een fabriek. In zowel de fabriek als thuis speelt politiek een grote rol. Van hem wordt dan ook steeds verwacht dat hij kiest: voor of tegen zijn broer communistische broer Helle, voor of tegen zijn zus Martha die een nazi-vriend heeft en voor of tegen zijn joodse vriendin Mieze. Hans probeert naast al die moeilijk keuzes die hij moet maken, zo goed en zo kwaad zijn idealen na te leven. Maar dat valt niet mee. Zeker niet wanneer Hitler verkozen wordt tot rijkskanselier.

Aangezien alles vanuit Hans zijn standpunt wordt beschreven, voel je als lezer met hem mee dat alles uit de hand aan het lopen is. Hij is wel echt iemand waar je op zou willen lijken, erg ondernemend en moedig, aan het einde van het boek is hij zelfs bezig met het werk bij de ondergrondse. [ ik zou hier zelf aan willen toevoegen dat Hans ook een tobber is en veel nadenkt, de voors en tegens afweegt. In het begin van het boek lijkt hij niet dapper maar erg aarzelend en afwachtend. Daarin groeit hij in het boek ]
Het verhaal laat op een bijzonder goede manier zien hoe het mogelijk was dat iemand als Hitler aan de macht kon komen in het Duitsland van de jaren 30. Verder is de schrijfstijl van Klaus Kordon best ingewikkeld, het is geen simpel verhaal dat je snel uit hebt. Maar als je geïnteresseerd bent in oorlogsverhalen en de tweede wereldoorlog in het bijzonder, dan kun je dit boek niet laten staan! Einde citaat (http://biebvoordejeugd.weebly.com).

Aanvullend hierop geldt keuzes maken ook voor de andere personages in het boek, bv:
• vader -communist in hart en nieren- stapt uit de partij
• broer Helle blijft juist bewust in de partij. Kiest ook voor het verzet zelfs als hij net vader is geworden
• Martha, kiest voor Gunther en daarmee voor het nazisme als weg om uit de armoede te komen

Gelaagdheid/openheid
Het verhaal gaat over de familie Gerhardt, maar ook over Duitsland. De grotere historische gebeurtenissen komen op micro-niveau terug binnen het gezin. Communisten tegenover fascisten > Vader, Helle en (uiteindelijk ook) Hans tegenover zus Martha en haar vriend Gunther.

Het verhaal stopt voor de oorlog, waardoor de spanning blijft. Het is een heel open einde waarbij Helle en Jutta in de gevangenis zitten, Hans ervoor kiest niet naar Moskou te vluchten, baby Anne ook bij het gezin komt wonen, terwijl je weet dat er geen geld is om iedereen te eten te geven, je weet dat Mieze Joods is en ook nog niet is gevlucht...kortom veel open eindjes.

Voorspelbaarheid
Ik vond het boek niet voorspelbaar, ook al weet je natuurlijk dat Hitler aan de macht gaat komen. Voor een deel komt dat ook door gebrek aan kennis, ik wist niet dat er al zo'n sfeer van terreur en geweld hing voor niet-joodse Duitsers in de jaren '30. Het gaat ook alleen heel zijdelings over Joden - wat niet gebruikelijk is in een boek over de tweede wereldoorlog. Het is ook niet voorspelbaar omdat er nog zoveel open ligt aan het einde van het boek (zie bij gelaagdheid).

plaats: Berlijn, de armenwijk Wedding met fabrieken en huurkazernes.

tijd: 1932 en 1933

personages:
Hans (ook vertelperspectief), vriendin Mieze en de rest van het gezin Gerhardt:
vader (oorlogsgewonde uit WO I), moeder, Hans, Murkel, Helle en zijn vrouw Jutta (en hun baby Anne), Martha en haar verloofde Gunther. Martha wordt verstoten uit het gezin omdat ze de nazi's steunt, haar personage komt vooral het eerste deel van het boek voor. Gunther doet mee aan de arrestatie van Helle en Jutta.

plot:
de belangrijkste verhaallijn is Hans, die bij start van het boek begint als, net 15 jarige, fabrieksarbeider bij AEG en aan het eind van het boek al geen kind meer is: geconfronteerd met al het geweld en de machtsoverdracht aan Hitler, kiest hij ervoor bij het georganiseerde verzet te gaan.

Kordon is erg genuanceerd over goed en fout in de aanloop naar Hitlers macht. Zowel communisten, sociaaldemocraten als nazi's zijn gewelddadig en overtuigd van hun politieke gelijk. In het boek toont Kordon de nuance, via de gedachten en twijfels van Hans en de politieke discussies van de Gerhards met hun vrienden.

Interne logica
Het lijkt een heel zwaar boek, maar tussendoor speelt ook het dagelijks leven: Hans en Mieze die verliefd worden, Murkel die tobt met zijn rekenhuiswerk en met zijn vrienden buiten speelt. Daardoor worden de heftige dingen die zich afspelen ook geloofwaardig. Niet alle personages worden uitgewerkt, maar dat doet niets af aan het verhaal. Hans maakt duidelijk een groei door van kind naar volwassene.

Structurele tekortkomingen
Heb ik niet kunnen ontdekken.

Motieven
- de witte sjaal
- de foto van de 2 matrozen in de boeken van zijn broer (verwijst volgens mij ook terug naar het eerste deel van de trilogie, maar dat heb ik nog niet gelezen)

genre: realistisch, historisch

perspectief: Hans, je leeft en denkt met hem mee. Hans is bedachtzaam, een twijfelaar.

Ik citeer van de site kjoek.nl: De vader van Klaus Kordon sneuvelde in de Tweede Wereldoorlog, kort na de geboorte van zijn zoon. Na de oorlog groeide Klaus Kordon op in Oost-Berlijn. Na het overlijden van zijn oudere broer en zijn moeder woonde Klaus Kordon vijf jaar in kindertehuizen. Hij had verschillende baantjes voor hij op de avondschool zijn gymnasiumdiploma haalde. Hij studeerde economie en werd exporteur, waardoor hij vaak in Europa, Azië en Afrika kwam. In 1972 moest hij vanwege een vluchtpoging uit de DDR voor drie jaar de gevangenis in, maar een jaar later werd hij al vrijgekocht door West-Duitsland. Hij vestigde zich met zijn vrouw en kinderen in de Bondsrepubliek, maar in 1988 ging hij terug naar Berlijn. Nu woont hij afwisselend in Berlijn en Sleeswijk-Holstein.

Uit de boeken van Klaus Kordon spreekt een grote bewogenheid met de zwakken en de armen in de samenleving. Zijn boeken geven een gedetailleerd en realistisch beeld van de omstandigheden waaronder deze mensen leefden of leven. Zijn hoofdpersonen hebben het moeilijk, maar door de verbondenheid met en steun van hun lotgenoten slaan ze zich er doorheen en krijgen uiteindelijk een beter leven. Hij schreef een aantal dikke boeken over belangrijke momenten in de Duitse geschiedenis, waaronder de trilogie over de socialistische familie Gebhardt in een arme wijk van Berlijn ten tijde van de Novemberrevolutie van 1918, de machtsovername door de Nazi's in 1933 en het einde van de Tweede Wereldoorlog (1945). Ook schreef hij een paar boeken over kinderen in derdewereldlanden, boeken over het leven in Berlijn vlak na de Tweede Wereldoorlog, een boek over het leven in Berlijn na de val van de Muur en boeken die in het heden spelen.

Ik zou het boek zeker tot literatuur willen rekenen vanwege de boodschap, de genuanceerde uitwerking en de gelaagdheid van het verhaal.

NB Het boek vormt het tweede deel van een trilogie:
De rode matrozen
Met je rug tegen de muur
De eerste lente

De eerste lente heb ik ook gelezen, maar ik zal niet vertellen hoe het afloopt met Hans en de rest van de Gerhardts. Hoofdpersoon in dat laatste boek is trouwens Anne, de baby die dan inmiddels 12 jaar is.

NBNB Voor wat betreft leesniveau (Theo Witte competentieprofielen) zou ik dit boek in niveau 3 plaatsen (tekst hieronder overgenomen van de site lezenvoordelijst.nl):

Niveau 3 Enigszins beperkte literaire competentie

Leerling als lezer
Leerlingen met een enigszins beperkte literaire competentie hebben ervaring met het lezen van eenvoudige literaire teksten. Ze zijn in staat om eenvoudige literaire werken te begrijpen, interpreteren en waarderen en naar aanleiding van een boek te discussiëren met klasgenoten over maatschappelijk, psychologische en morele kwesties. Hun algemene en literaire ontwikkeling zijn toereikend om in een enigszins complexe romanstructuur en in de wereld van volwassenen door te dringen. Ze zijn bereid om zich voor literatuur in te spannen, maar zullen niet snel aan een dik boek of uitgebreide taak beginnen. Hun leeshouding wordt gekenmerkt door interesse in maatschappelijke, psychologische en morele vraagstukken. Literatuur is voor hen een middel om de wereld te verkennen en hun eigen gedachten over allerlei kwesties te vormen. De manier van lezen op dit niveau is te typeren als reflecterend lezen.

Tekst De boeken die deze leerlingen aan kunnen zijn geschreven in eenvoudige taal en hebben een complexe, maar desalniettemin transparante structuur waarin naast de concrete betekenislaag ook sprake is van een diepere laag. Inhoud en personages sluiten niet direct aan bij de belevingswereld van adolescenten, maar het verhaal appelleert aan vraagstukken die hen interesseren, zoals liefde, dood, vriendschap, rechtvaardigheid en verantwoordelijkheid. De tekst is bij voorkeur geëngageerd. Voor zover er complexe verteltechnische procedés worden gehanteerd, zoals tijdsprongen, perspectiefwisselingen, motieven en dergelijke, zijn die tamelijk expliciet. Het verhaal roept vragen bij de lezer op (open plekken) en heeft doorgaans een open einde. Representatieve voorbeelden zijn: Büch, De kleine blonde dood; Krabbé, Het gouden ei; Giphart, Phileine zegt sorry; Minco, Het bittere kruid; Glastra van Loon, De passievrucht. ( )

Summary:
The sequel to Die Roten Matrosen. The book plays in the early 1930s, at the time when Hitler comes to power. It is seen from the perspective of 15-year-old Hans, who witnesses the way life is becoming harder for the Jews. Hans must decide what side he is on: for or against his brother, who is a Communist; for or against his sister, whos boyfriend joins the SA. When his brother and brother's wife are both arrested for being Communists, Hans must decide if he will live with his back against the wall (mit dem rucken zur wand), especially after he meets and falls in love with a Jewish girl who is afraid what Hitler has in store for her. ( )

Der zweite Teil der »Trilogie der Wendepunkte«: Berlin (1932/33). Wohnungselend und Arbeitslosigkeit haben ihren Höhepunkt erreicht. In dieser Zeit lebt Hans Gebhardt, fünfzehn Jahre alt, begeisterter Turner, Hinterhofkind.

Berlin 1932/33. Wohnungselend und Arbeitslosigkeit haben ihren Höhepunkt erreicht, die Weimarer Republik geht ihrem Ende entgegen. Der fünfzehnjährige Hans aus der Ackerstraße hat noch Glück gehabt, denn er hat zwar keine Lehrstelle, aber wenigstens Arbeit gefunden in der Fabrik. Doch die politischen Auseinandersetzungen spiegeln sich auch in seiner Familie wider. Und Hans muss sich immer wieder entscheiden: für oder gegen seinen Bruder Helle, den Kommunisten; für oder gegen seine Schwester Martha, deren Freund zur SA geht; für oder gegen seine Freundin Mieze, die Halbjüdin ist. - »Kordon zeigt politische Zusammenhänge auf, ergreift Partei. Doch er doziert keine Zeile lang. Er erzählt.« Regine Krentz, Luzerner Neueste Nachrichten
(Verlagstext)