Nagieb Mahfoez werd in 1911 geboren in Caïro en stierf ook aldaar in 2006. Dat hij een Egyptische schrijver was, lijdt dus alvast geen twijfel, en dat hij vooralsnog de enige Arabischtalige schrijver is die de Nobelprijs voor Literatuur gewonnen heeft ook niet.

Dat deed hij in 1988 omdat hij, dixit het comité, “door geschakeerde werken – soms scherpzinnig realistisch, soms suggestief ambigu – een Arabische romankunst van algemeen menselijke waarde heeft gevormd”. Waarmee het comité dus meteen ook zijn oordeel uitsprak over die “Arabische romankunst” tot dan toe: niet “van algemeen menselijke waarde”. Een oordeel dat kennelijk, maar dan met betrekking tot hem, gedeeld werd door de moslimextremisten die hem op 14 oktober 1994 neerstaken voor zijn deur. Hij overleefde de aanslag, maar meer dan een páár boeken zouden er niet meer volgen (toch niet terwijl hij nog in leven was): hij werd geraakt in zijn nek en kreeg, aldus Wikipedia, “moeite met zien en schrijven, handicaps die niet meer overgingen” en uiteraard voor een schrijver ook niet te negeren zijn.

Enfin, dat gebeurde jaren na publicatie van voorliggend De dief en de honden, verschenen in 1961 als Al-liss wa’l-kilaab, zij het pas naar het Nederlands vertaald door Marcelle van de Poll en John Cremers in 1989. Een Arabischtalige auteur die een Nobelprijs ontvangt, maakt hem kennelijk vertalenswaardig: in 1989 kwam ook nog De dwaaltocht (daterend uit 1964) op de Nederlandstalige markt, in 1990 deel 1 van wat De (Caïro) Trilogie – oorspronkelijk gepubliceerd in 1956 en 1957 – wordt genoemd (Tussen twee paleizen), in 1991 deel 2 (Paleis van verlangen), in 1993 deel 3 (De suikersteeg), en nadien om de zoveel jaar een ander boek. Na 2014 (met het uit 1985 daterende De dag dat de leider werd vermoord) kwam er aan die gestage stroom even een eind, maar in 2021 verscheen er bij Uitgeverij Jurgen Maas dan toch weer een nieuw boek, recent en niet eerder gepubliceerd ontdekt in zijn nalatenschap, al stond er op vermeld dat het voor publicatie in 1994 bedoeld was: De fluistering van de sterren.

Maar dat doet er hier niet echt toe. Voor de genoemde trilogie kreeg hij in 1957 de Egyptische Staatsprijs voor Literatuur, maar De dief en de honden zou – zo wordt toch voortdurend beweerd – zijn in de Arabische wereld meest gelezen boek worden (misschien omdat het met zijn 170 bladzijden op pocketformaat op een dagje uit te lezen valt) en een nieuwe periode in zijn werk inleiden, die van de psychologische romans. Geen angst echter, “men kan het”, aldus vertaalster Marcelle van de Pol in haar Nawoord, ook “lezen als een misdaadroman, waarvoor het de volgende ingrediënten bevat: diefstal, wapenhandel, achtervolgingen, prostitutie en moord”. En dat allemaal gebundeld in een periode van zestien dagen: de tijd tussen Sa’ieds vrijlating uit de gevangenis en zijn gewelddadige einde.

Men kán dat, maar het zou lullig zijn om het ook te doen: die zestien dagen zijn een voortdurende rit bergaf, Sa’ied is “niet zozeer een boef of held, alswel antiheld en slachtoffer”. En dat is een gegeven dat past in de geschiedenis van het Egypte van na de Tweede Wereldoorlog, aldus nog van de Pol. Sa’ied is de gevangenis ingegaan als een sociale held, een dief die van de rijken stal, maar kan dat na zijn vrijlating niet meer zijn omdat degenen die van hem een sociale held hebben gemaakt, nu de nieuwe rijken zijn: “Voor de revolutie werd de overheid, met aan het hoofd de door Engeland gedicteerde koning Faroek, op grote schaal door de bevolking geboycot. Wie rijk was, deugde niet; rijk worden of rijk zijn ging per definitie gepaard met uitbuiting of corruptie. De Egyptische bevolking streefde al decennia lang naar onafhankelijkheid en een eigen bestuur. De verwachtingen waren dan ook hooggespannen toen de Vrije Officieren, onder leiding van Nasser, in 1952 een staatsgreep pleegden en Egypte in 1953 een republiek werd. Na de aanvankelijke roes van vreugde bleek het nieuwe regime echter niet aan deze verwachtingen te kunnen voldoen. Er ontstond een klasse van rijke, cynische opportunisten die via vriendjespolitiek en hielenlikkerij uitsluitend werkten voor hun eigenbelang en hun eigen bankrekening”. De Egyptische versie van onze soixante-huitards, quoi.

Maar ook die achtergrond hoeft u niet per se mee te hebben. Ik heb het Nawoord gelezen op het moment dat daarvoor het meest geschikt is, na het lezen van het boek, en ik wist niet genoeg over de Egyptische geschiedenis om het verhaal daaraan te kunnen koppelen (het wordt ook niet in de tijd geplaatst). Dat Raoef Alwaan behoort tot het soort mensen dat hun idealen laat vallen om aan de vetpotten te kunnen zitten, wordt zó ook wel helder. Dat Iliesj van de gevangenschap van z’n oude baas heeft geprofiteerd om zijn geld, vrouw, dochter en zandbak over te nemen eveneens. Dat sjeikh Ali al-Djoenaidi Sa’ied niet meer kan redden voor en door het geloof net zogoed. En dat zelfs de liefde van het hoertje Noer de kogel die hij is niet meer uit zijn baan kan halen ook. Sa’ied komt alleen maar uit de gevangenis om rechtstreeks op zijn ondergang af te koersen, al denkt hij dan in het begin nog dat hij na een nieuwe slag aan “een nieuw en goed begin van (...)[z]ijn carrière” kan staan.

Zegt dat u iets, die vervreemding, dat niet in staat zijn werkelijk in contact te komen met de omgeving, die “thema’s van eenzaamheid, angst, vervreemding, zinloosheid, absurditeit en futiliteit van leven en dood”? Misschien niet, u heeft het boek per slot van rekening niet gelezen (neem ik aan), maar Jean-Paul Sartre en Albert Camus zijn hier, zoals ook van de Pol opmerkt, niet ver uit de buurt. Met dat verschil, vind ik, dat Mahfoez beter schreef.

De stijl van de roman, de “intensiteit” dixit van de Pol, “komt overeen met de nerveuze en hypersensitieve conditie van Sa’ied Mahraan”. Dat uit zich behalve in het voortdurend van de ene plaats naar de andere hollen, het door vensters gluren, het langs de straten sluipen, vooral in een inwendige dialoog die het hoofdpersonage in geen tijd van vreugde naar diep verdriet en woede kan leiden (“Hij bekijkt haar aandachtig en vol verlangen en plotseling overvalt hem het gevoel dat zijn leven futiel en nutteloos is en dat de nacht, buiten, diep gewortelde droefenis ademt”), en in het wisselen van het vertelstandpunt. Het ene moment is het hoofdpersonage “hij”, het volgende moment zijn zijn tegenspelers “jullie”, weer even later zijn alle personages “zij”, en daarna is het van “ik” en “jij”. “Opeens ziet hij zijn vader voor zich die in vervoering met zijn hoofd wiegt. Lachend kijkt hij me aan alsof hij me wil zeggen: ‘Luister en leer.’

En Mahfoez weet dat allemaal zodanig te brengen dat het niet eens verwarrend is, toch niet verwarrender dan het in het hoofd van Sa’ied moet zijn, want die ziet zichzelf bovendien meer en meer als een engel des wrakes, als iets wat de anderen moét overkomen. “Binnenkort zal hij voor hen staan om hen allemaal rekenschap te vragen. Nu zal zijn woede losbarsten, nu zullen de verraders doodsangst uitstaan en zal het verraad ontmaskerd worden (…) ik sla toe op het juiste moment, als het noodlot.” “Om de wereld te zuiveren moet het misdadige onkruid met wortel en tak worden uitgeroeid”. “(…) hij weet zeker dat hij iets groots zal verrichten dat niet onderdoet voor een overwinning of een schepping. Hij zou de mensheid willen meedelen wat zijn hart doet slaan in de stilte en de eenzaamheid, en dat zijn overwinning vaststaat, al kost die hem zijn leven.” “Mijn werkelijke tragiek is dat ik, ondanks de steun van miljoenen mensen, overgeleverd ben aan duisternis en eenzaamheid, zonder bondgenoot; een absurde speling van het lot. De kogel zal geen einde maken aan die absurditeit, maar zal in elk geval wel een bloedig protest zijn, ter geruststelling van de levenden en de doden, opdat die niet hun laatste hoop verliezen.”

Maar zelfs “de roep van het bloed en de ziel” lijkt hem “verraden en bedrogen” te hebben. En misschien heeft Raoef “hem alleen maar uit beleefdheid binnengelaten. Misschien is hij echt veranderd en niet meer dan de schaduw van de oude Raoef”. En wil Noer hem niet “een vernederende bekentenis laten doen”, verdient zij niet er achter te komen “dat het openbreken van een gesloten hart het probleem alleen maar groter maakt”? Noer die hem wíl redden, ondanks zichzelf, Noer die hem niet kán redden, ondanks hemzelf. Noer: “(…) ik bescherm je. Maar jij beschermt jezelf niet, je houdt niet van mij. Toch hou ik meer van jou dan van mezelf, ik zou mijn leven voor je willen geven. Ik heb nooit geluk gekend behalve in jouw armen, maar jij hebt liever de dood dan mijn liefde”. “Hij zal Noer niet terugzien. De wanhoop grijpt hem bij de keel en een intens verdriet overvalt hem. Niet omdat hij zijn veilige schuilplaats zal verliezen, maar omdat hij liefde, tederheid en sympathie verloren heeft. Hij ziet haar voor zich in het donker met haar glimlach, haar grapjes, haar liefde en haar verdriet, en zijn hart krimpt ineen. Dit hartzeer betekent dat hij meer aan Noer gehecht is dan hij dacht. Dat zij een onlosmakelijk deel is van zijn verscheurde leven dat aan een zijden draadje hangt. Hij sluit in het donker zijn ogen en beseft in stilte dat hij van haar houdt en dat hij zijn leven ervoor zou willen geven om haar veilig en wel terug te zien.”

Alleen al omwille van de vaststelling van het feit dat hij zijn leven uiteindelijk enkel voor zichzelf kan geven, dat de liefde van en voor een vrouw een man (en daarin deed de dief van Nagieb Mahfoez me aan Un Uomo van Oriana Fallaci denken) niet uit zijn baan kan halen, is dit boekje het lezen waard. Mooi verhaal.

Björn Roose ( )

Set in Egypt, Said Mahran has just been released from prison. He plans to take revenge on those who he feels are responsible for his imprisonment. He ex-wife is now married to his enemy, his young daughter does not recognize him, and his revolutionary mentor has changed sides. This is the story of a disillusionment, hypocrisy, and failing to take advantage of second chances. Said’s thoughts are indicated in italics, while the main storyline is written in standard format. It is more of a character study than thriller, though it does contain action. I think I may have enjoyed it more if I understood more about the Egyptian political context of the time period. I read the English translation from the original Arabic by Trevor Le Gassick and M.M. Badawi. ( )

"The Thief and the Dogs" is one of Naguib Mahfouz's looks at the underclass in Egypt. Having previously read "Midaq Alley," I knew what to expect: a dense, heavy, literary novella full of politics, philosophy, and self-doubt.

Naguib Mahfouz eventually won a Nobel Prize and survived an assassination attempt that came after religion fanatics criticized him. He is a critically beloved author whose library is long and well-received throughout the world.

The book follows Said Mahran, a petty criminal just released from prison. Although he initially wonders what to do, he quickly reconnects with his old life. He seeks revenge against his ex-wife who cheated on him, tries to steal from his ex-mentor, and finds a cleric whose advise is tinged with politics.

Mahran is a tragic character. He simply cannot escape his past and is never sure which way to turn, so he ends up moving from one location to the other throughout the book, almost as if he is lost. "The Thief and the Dogs" was slow. I enjoyed the italicized first-person narration from Mahran.

Mahfouz was a contemporary of more well known existentialists like Albert Camus and Jean-Paul Sartre. In comparison, I found Mahfouz more interesting because of the color he adds. Unfortunately, I haven't connected with any of the existential authors since I was in my late teens and took "The Stranger" from my older brother's shelf. Perhaps I have lost the luxury of academic thought. ( )

Egyptian thief released from prison seeks revenge on those who betrayed him

The introduction describes this as impressionistic rather than realistic and I agree. A burglar is released from jail and wants revenge on those who put him there. I can't say I really got alot from it, since it mostly took place inside the burglars head, I didn't get much of a feeling for him or any of the other characters. I have one more by Mahfouz so I will see how that goes.