Willem Verhulst, geboren 1898, engagiert sich bereits vor dem zweiten Weltkrieg in flämisch-nationalistischen Bewegungen. Nach der Besatzung durch das nationalsozialistische Deutschland im zweiten Weltkrieg kollaboriert er mit den Besatzern und wird zu einem V-Mann und mächtigem Politfunktionär, der sich als typischer Schreibtischtäter für die Deportation und den Tod vieler belgischer Kommunisten und Juden schuldig macht.

Basierend auf den historischen Begebenheiten, den Aufzeichnungen der Familie Verhulst und mit dichterischer Freiheit widmet sich Hertmans' biographischer Roman dem Leben des flämischen Kollaborateurs. Hertmans verwebt dabei als Ich-Erzähler die Geschichte der Recherche mit Versatzstücken aus Willem Verhulsts Leben in recht trockener und nüchterner Weise. Phasenweise ist der Roman mehr Geschichtsbuch den belletristisch-literarisches Werk. ( )

Hertmans wekt heel gemengde gevoelens in mij op. 'Oorlog en Terpentijn' was een twijfelgeval voor mij, met 'de Bekeerling' overtuigde hij mij helemaal, maar dit is weer een stap achteruit. Net als in de twee andere gevallen brengt Hertmans weer gefictionaliseerde geschiedenis met een persoonlijk tintje. Deze keer reconstrueert hij het leven van Willem Verhulst, een radicale Vlaams-nationalist die in de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de nazi’s, het tot SS-er schopte en tal van mensen in 'Gent en omgeving verklikte. En de persoonlijke band is dat de auteur blijkbaar – zonder dat hij het besefte – in zijn jonge jaren een huis kocht in Gent, waar die Verhulst met zijn gezin gewoond had. De roman is opgehangen aan de rondgang die de jonge Hertmans doet met de notaris in de toen erg vervallen woning (van verdieping naar verdieping telkens hoger, vandaar de titel ‘De opgang’). Trouw aan zijn postmodernistische overtuiging besteed Hertmans ook uitgebreid aandacht aan de manier waarop hij het leven van Verhulst en zijn gezin heeft gereconstrueerd: de raadpleging van archiefstukken, van gepubliceerde en niet-gepubliceerde schrijfsels door Verhulst en zijn omgeving, de gesprekken met familieleden en getuigen, het bezoek aan plaatsen waar Verhulst geweest is.
Mijn magere quotering/rating verraadt dat ik opnieuw niet helemaal in de ban was van deze Hertmans. Om te beginnen is er de figuur van Willem Verhulst zelf. Hertmans geeft zelf toe dat hij er niet in slaagt greep te krijgen op hem, niet echt kan reconstrueren wat Verhulst bewoog, de man roept meer vragen op dan dat er beantwoord worden. Uiteraard hoeft dat ook niet echt, zowel in een historische studie als een fictiewerk kan een hoofdpersonage gerust efemeer of ambigu blijven (per slot van rekening was de 11de eeuwse Vigdis in De Bekeerling nog veel meer efemeer). Maar de grote nadruk die Hertmans aan Verhulst geeft als dragende figuur, maakt wel dat je min of meer op je honger blijft. Bij nader inzien bleek Verhulst een kleine garnaal, een bureau-nazi, zij het dat ook hij heel veel ellende heeft aangericht en daar achteraf maar heel beperkt heeft voor moeten boeten.
Zoals veel andere reviewers al hebben aangeduid blijkt de échte hoofdfiguur van deze roman eerder de Nederlandse vrouw van Verhulst, de vrome protestantse Mien/Mientje, te zijn. En hier zit ik met een heel ambivalent gevoel. Hertmans schetst haar als een ware heldin, die zich bescheiden maar beslist verzette tegen het radicalisme van haar man, en die zowel haar kinderen als tal van anderen heel bereidwillig hielp. Afgaande op wat Hertmans schrijft, heeft het er alle schijn van dat Mien inderdaad een heel hulpvaardig en rechtschapen vrouw was. Maar op verschillende momenten heb ik de indruk dat de auteur het beeld van Mien iets te hagiografisch schetst, en de beschikbare informatie manipulerend behandelt. Zo doet hij uitschijnen dat Mien pas na de bezetting van België door Nazi-Duitsland, midden 1940 dus, doorhad dat haar man de radicale toer opging en collaboreerde. Dat is dan wel in tegenspraak met de bezoekjes die het héle gezin blijkbaar in de jaren 1930 aan Duitsland bracht en waarbij het nazi-milieu heel openlijk gefrequenteerd werd. Naar mijn smaak schildert Hertmans haar dus toch wel iets te naïef af, al kan ik uiteraard alle begrip opbrengen voor het loyauteitsdillemma waar ze ongetwijfeld mee geworsteld moet hebben.
Dat gevoel van manipulatie, van de kant van de auteur, bekroop me nog meer naar het einde van de roman. Hertmans gaat daar verschillende keren de moralistische toer op, met expliciete waarschuwingen tegen extreemrechts vandaag. Zeker zijn uitgebreide aandacht voor de hulde die Bart De Wever in 1997 (toch nog een obscuur figuur) aan de minnares van Willem Verhulst en enkele andere figuren bracht, gaf me een ongemakkelijk figuur. Ik deel het standpunt van de auteur terzake, maar je hoeft je lezer echt niet zo belerend bij het handje te nemen, is mijn oordeel, die kan ook zelf wel zijn conclusies trekken.
Gemengde gevoelens dus, waardoor deze roman me niet helemaal kon overtuigen. Compositorisch hinkt dit verhaal ook op iets teveel benen (historische reconstructie van het leven van Verhulst en zijn gezin, flashback naar de rondgang van de auteur in 1979 in het Gentse huis, en de inspanning van de auteur nu om het verleden te reconstrueren). Literair zijn verschillende passages zeker op niveau, maar echt vuurwerk moet je van deze roman niet verwachten. ( )

Hertmans koopt eind 70 er jaren een huis in Gent. Hij komt er jaren later achter dat daar een SSer heeft gewoond met zijn gezin. Hij gaat op zoek naar de geschiedenis van deze man en het huis. Hij beschrijft het treurige verhaal van een man die als kind gepest is, hij was blind aan één oog, eigenlijk een heel gewoon mannetje die met verkeerde ideeën in aanraking komt en daar van alles aan ontleent. Dit is combinatie denk ik met het probleem dat Vlamingen zich toch vaak achtergesteld voelen t.o.v. Walen door hun regering.
De beloften van het grootste Germaanse rijk speelden daar handig en vaak met vreselijk gevolgen op in.
Zo zijn Willem Verhulst’s ideeën een mengeling. Hij klimt hoog in de Vlaamse Nazi beweging en jaagt honderden mensen de kampen, de martelkamers en de dood in. Hij heeft een lieve vrouw, die zijn ideeën niet deelt maat ook niet echt tegen hem opstaat, drie kinderen en een minnares, openlijk en al.
Na de oorlog wordt hij tot levenslang veroordeeld maar zit maar een jaar of 7 van zijn straf uit. Daarna krijgt hij gewoon weer een baan en is de rest van zijn leven verongelijkt vanwege het hem aangedane onrecht. Hij woont zo nu en dan bij Mien, zijn vrouw van wie hij wel is gescheiden en Griet, de minnares. Hertmans schrijft prachtig Vlaams, eigenlijk wordt het verschrikkelijke wat hij ook beschrijft nog erger doordat het Vlaams zo “lief” klinkt. Ik wist wel dat in België problemen zijn/waren met de tweetaligheid en dat dat veroorzaakt heeft dat soms Vlamingen “de verkeerde kant” kozen. Willy Corsari beschrijft dat al prachtig in “ Schip zonder haven” dat ik als heel jong mens las. Maar om het zo weer langs te zien komen. Heftig! Een heel mooi boek, wel somber stemmend. ( )

Im Spätsommer 1979 sieht Stefan Hertmans bei einem Spaziergang ein heruntergekommenes Haus im Genter Stadtviertel Patershol, das ihn gleich anzieht. Noch am gleichen Tag vereinbart er einen Besichtigungstermin und kauft das baufällige Objekt dann. Erst viele Jahre später erfährt er, dass er zwanzig Jahre im Haus eines ehemaligen Mitglieds der SS gewohnt hat. Er macht sich auf die Suche nach Spuren der früheren Bewohner.
Dieses Buch ist eine Mischung aus Roman und Biografie. Der Autor Stefan Hertmanns hat akribisch recherchiert und konnte dabei auf Tagebücher, Briefe und andere Dokumente zurückgreifen. Außerdem befragte er die Kinder von Willem Verhulst. Dazu gibt es Fotos, die dem Leser einen zusätzlichen Eindruck verschaffen. Es gibt dabei Lücken, die gekennzeichnet sind und die der Autor nicht durch Vermutungen füllt. Der Schreibstil ist sehr unterschiedlich. Die Beschreibung des Hauses und der Umgebung ist bildhaft und atmosphärisch, so dass ich gleich abgeholt wurde. Ich hatte die Bilder vor Augen und den Geruch des modernden Hauses in der Nase. Doch als er auf die Geschichte der früheren Bewohner stieß, ging das leider verloren und werde eher sachlich berichtend.
Im Focus der Geschichte stehen Willem Verhulst und seine Frau Harmina, genannt Mien. Der Flame fühlt sich schon als Kind gegenüber den französisch sprechenden Wallonen benachteiligt und schließt sich einer radikalen Gruppierung an. Er ist schwierig, ich-bezogen und rücksichtslos. Als die Nationalsozialisten an die Macht kommen, fühlt er sich von deren Ideologie angesprochen und wird zum willigen Kollaborateur. Er strebt nach oben, ringt um Anerkennung, denunziert und bringt viel Leid über seine Mitbürger. Dabei macht er sich selbst nicht die Finger schmutzig, kann es sogar kaum ertragen, wenn die Menschen gefoltert werden. Selbst am Ende seines Lebens bereut er seine Taten nicht. Seine zweite Frau Mien ist mit seinem Tun nicht einverstanden und findet ihren Weg, ihm Widerstand zu leisten. Sie ist eine starke Frau, die sich durchkämpft und alles für ihre Familie tut und dabei die Eskapaden von Willem erträgt.
Mir wurde das oft zu ausschweifend beschrieben, so dass die Geschichte doch einige Längen hatte. Am Ende dagegen sind viele Informationen noch untergebracht, die dem Autor nach seinen umfangreichen Recherchen wohl erwähnenswert erscheinen.
Ein interessantes und informatives Buch, das ich vielleicht nicht mit Begeisterung, aber gerne gelesen habe. ( )

„Im ersten Jahr des neuen Jahrtausends fiel mir ein Buch in die Hände, aus dem ich erfahren sollte, dass ich zwanzig Jahre im Haus eines ehemaligen Mitglieds der SS gewohnt hatte.“ (Zitat Seite 7)

Inhalt
Im Spätsommer 1979 sieht Stefan Hertmans das Haus in Gent, im Stadtteil Patershol, zum ersten Mal. Es wirkt verwahrlost, feucht, stand schon längere Zeit leer. Dennoch lässt es den Autor nicht mehr los und er kauft es. Mehr als zwanzig Jahre später sieht er ein Buch, verfasst von Professor Adriaan Verhulst, Historiker, bei dem auch Hertmans studiert hatte. Er entdeckt, dass Adriaan Verhulst seine Kindheit in genau diesem Haus verbracht hatte. Dies weckt sein Interesse und er beschließt, die Geschichte des Hauses und seiner Bewohner zu erzählen.

Thema und Genre
Dieser Roman ist die Geschichte eines Hauses in Verbindung mit der Geschichte jener Familie, die es viele Jahre lang bewohnt hat. Er basiert auf historischen Fakten, die sich aus umfangreichen Recherchen in Dokumenten, Büchern, den Tagebüchern von Mientje Verhulst und Gesprächen mit noch lebenden Zeitzeugen ergeben, ergänzt durch fiktive Elemente. Themen sind der politische Konflikt zwischen Flamen und Wallonen, die Besatzung Belgiens durch die Nationalsozialisten und die Zeit danach, aber auch Kindheitserinnerungen, Familie und Beziehungen.

Charaktere
Im Mittelpunkt der Geschichte steht das Leben von Willem Verhulst und seiner zweiten Ehefrau Harmina „Mientje“ Wilhers, die Eltern von Adriaan Verhulst.

Handlung und Schreibstil
Der Autor erzählt, berichtet, es ist ein Roman über Belgien, der auf genau recherchierten Erinnerungen von Zeitzeugen, noch lebenden Familienmitgliedern, aufbaut, in Verbindung mit der umfangreichen Dokumentation, die man dem Autor zur Verfügung stellt. Wo er in seinen umfangreichen Recherchen keine Aussagen und Unterlagen fand, erklärt er, dass dies heute niemand mehr weiß, lässt Lücken, statt diese Lücken durch fiktive Vermutungen zu schließen. Die Handlung ergänzt der Autor durch Anekdoten und seine persönlichen Erinnerungen. Wir folgen Menschen vom Beginn ihres Lebens bis zum Ende, gleichzeitig besichtigen wir das Haus, in dem die wichtigsten Ereignisse dieser Menschen stattfanden, mit dem Autor im Jahr 1979 in der entgegengesetzten Richtung. Vom Keller bis zum Dachboden betreten wir die einzelnen Räume, sehen sie jetzt und damals, als die Familie Verhulst das Haus mit Leben gefüllt hat. Der Aufgang, eine fließende Bewegung statt eines Spannungsbogens.

Fazit
„Vielleicht möchte man durch den Besuch eines Ortes der Erinnerung, selbst wenn diese nicht die eigene ist, den Lauf der Geschichte für einen Augenblick aufhalten.“ (Zitat Seite 186). Mit diesem interessanten Roman, der ruhig und sachlich der Geschichte dieser Familie folgt, gleichzeitig aber atmosphärisch dicht das Haus selbst während der ersten Besichtigung des Autors vor dem Kauf beschreibt, ist dem Autor dies gelungen. ( )